Εκκλησία

Παλιός νερόμυλος που τα τελευταία χρόνια ήταν ιδιοκτησία της οικογένειας Φυγετάκη και από αυτούς πήρε και το σημερινό όνομα. Πρόκειται για μεσαιωνικό μύλο. Ο Ξανθουδίδης αναφέρει ότι στο πηγάδι του Μύλου του Φυγέτο είδε επιγραφή που έγραφε « Οικοδομήθη ο υδρόμυλος ούτος δι’εξόδου και κόπου Γυεώργη Καρπαθήου του Δοξαρά επί Έτους 6979 μηνί Μαΐω» (1471 από Χριστού γεννήσεως).

Σήμερα το όλο σύμπλεγμα του μύλου είναι ερειπωμένο καλυμμένο από άγρια βλάστηση.

Αγία Κυριακή 

Στου Φυγέτο το μύλο

Πολιούχος του παραπάνω χωριού είναι η «Παναγία» που γιορτάζει στις 8 Σεπτεμβρίου. Ο ναός άρχισε να ξανακτίζεται μετά το 1916, αφού προηγουμένως είχε καταστραφεί από τους Τούρκους. Σύμφωνα με την παράδοση η θαυματουργή εικόνα της Παναγίας για να προφυλαχτεί από την οργή των Οθωμανών, μεταφέρθηκε στο χωριό Καρύδι. Λέγεται μάλιστα πως την ημέρα που έφυγε από το χωριό, μόνο συμφορές ακολούθησαν, οι οποίες σταμάτησαν μόνον όταν η εικόνα επέστρεψε. Πάντως, ακόμα και σήμερα δεν αμφισβητείται η θαυματουργικότητα της εικόνας, γι’ αυτό και πολλοί είναι οι πιστοί που προσέρχονται στη λειτουργία της από όλα τα γύρω χωριά.
Τέλος, στην άκρη του οικισμού, διακρίνει κανείς τα ερείπια μιας παλαιότερης εκκλησίας, που όπως λένε οι χωριανοί, ήταν εκείνη του Αγίου Πνεύματος. Σε ορισμένα μάλιστα σημεία, είναι ορατά κάποια μικρά κομμάτια από διάφορα χρώματα, που ίσως ήταν από τις τοιχογραφίες της εκκλησίας.
• Η εκκίνηση στην εκδήλωση «Πραισίων Δρόμεια» των παίδων – κορασίδων, γίνεται κάθε χρόνο τον Αύγουστο από τη Νέα Πραισό.
• Στις 8 Σεπτεμβρίου κάθε χρόνο, με πρωτοβουλία του συλλόγου και των χωριανών, γίνεται προσπάθεια αναβίωσης του πανηγυριού της Παναγίας των Βαβέλων.

Πηγές
• Σελίδα διαδικτύου Πολιτιστικού Συλλόγου Πραισού
• Έρευνες ετών από τον χωριανός μας Ερρίκο Σκουλούδη,
• Επιμέλεια κειμένου Παθιάκη Ελένη πτυχιούχος τμήματος φιλολογίας Παν. Κρήτης

Νέα Πραισός ή Βαβέλοι

Μετά τον Άγιο Σπυρίδωνα 2 χιλιόμετρα περίπου είναι το Ιστορικό χωριό Νέα Πραισός ή Βαβέλοι το όνομα του χωριού ¨ακούγεται¨ για πρώτη φορά γύρω στον 13ο- 14ο αιώνα στο κατάστιχο φέουδων της τούρμας Σητείας. Στη συνέχεια το συναντάμε με τη μορφή «Vavelus» το 1577, ως «Vavellus» το 1630, ως «Vaveluz» το 1671 και με τη μορφή «Vavélus» το 1834. Ωστόσο το 1955, το χωριό μετονομάστηκε σε «Νέα Πραισό», ένα όνομα τελείως διαφορετικό από τα προαναφερθέντα. Παρολαυτά η ετυμολογική ανάλυση του ονόματος μπορεί να δώσει περισσότερες πληροφορίες.
Έχει υποστηριχθεί ότι ίσως πρόκειται για παραφθαρμένο αραβικό ανθρωπονύμιο «Bab’ Ali» το οποίο διαμορφώθηκε έτσι κατά την β΄ βυζαντινή περίοδο μετά την αραβοκρατία. Στη περίπτωση αυτή ίσως να πρόκειται για οικισμό που ιδρύθηκε κατά τη περίοδο εκείνη. Ακόμα, το όνομα «Βαβέλοι» θεωρείται ότι προέρχεται από την αραβική λέξη «μπάμπ» που σημαίνει πύλη ή πέρασμα. Στο σημείο αυτό αξιόλογο χαρακτηρίζεται το ερώτημα, γιατί το σημερινό όνομα του χωριού «Βαβέλοι» να είναι στον πληθυντικό αριθμό. Τέλος μια ακόμα αναφορά του οικισμού με κάπως διαφορετική μορφή, «Βαβέλυμα» ή «Βαβελία» κάνει την παρουσία της στο Pape-Benseler
Όσον αφορά την κατοίκηση του, δεν διαθέτουμε συγκεκριμένα στοιχεία. Ωστόσο η στρατηγική του θέση , οι πηγές που διαθέτει αλλά και τα ευρήματα ρωμαϊκών τάφων γύρω από το χωριό, μας κάνουν να υποθέσουμε ότι κατοικούνταν από πολύ παλιά παρόλο που δεν γνωρίζουμε την τότε ονομασία του. Η αρχιτεκτονική ορισμένων οικιών, καθώς και τα ερείπια του Ενετικού πύργου κοντά στον πολιούχο ναό της Παναγίας, μας οδηγούν στην Ενετική εποχή.
Απογραφές:
• 1582 κάτοικοι 325
• 1671 κάτοικοι 104
• 1835 25 Οθωμανικές οικογένειες
• 1881 κάτοικοι 335
• 1920 κάτοικοι 125
• 1940 κάτοικοι 149
• 1981 κάτοικοι 76

Πηγές

Την περιοχή, που περιλαμβάνεται μέσα στους δυο βραχίονες, Καλαμαύκι και Παντελή, του σημερινού ποταμού Στόμιου (του αρχαίου Διδύμου), καταλάμβανε η αρχαία μεγαλούπολη των Ετεοκρητών Πραισός, η οποία ήταν μια από τις σπουδαιότερες πόλεις της Ανατολικής Κρήτης. Ήταν κτισμένη πάνω σε τρεις λόφους και περιβάλλονταν από δυνατό τείχος, που υπολείμματα του σώζονται σε ορισμένα σημεία και μάλιστα ΒΑ του μεγάλου λόφου, όπου ήταν η έδρα των Αρχών της πόλης. Το τείχος άφηνε έξω τον τρίτο γήλοφο Βωμό-Ιερό όπως και το Ιερό Σπήλαιο στη θέση Σκάλες. Ύστερα από την κατάκτηση της Κρήτης από τους Δωριείς το 12ο αιώνα π.Χ. οι Ετεόκρητες, δηλαδή οι γνήσιοι Κρήτες αποσύρθηκαν προς τα ανατολικά του νησιού, όπου περισώσαν το γνήσιο μινωικό χαρακτήρα τους, τη γλώσσα, τη θρησκεία και τη λατρεία του Δικταίου Δία. Η Πραισός βρισκόταν στο κέντρο της χερσονήσου Σητείας και είχε λιμάνια στο Βόρειο πέλαγος, το Κρητικό, την Ητεία (Σητεία) και στο Ν, το Λιβυκό, τις Στήλες, όπως φαίνεται σε ψήφισμα των Πραισίων, κατά τους Μακεδονικούς χρόνους, που αφορά την αλιεία και το εμπόριο του πορφυρογενούς κογχυλίου και τη μίσθωση γι' αυτό του ναυτικού των Στηλιτών. Οι Ιεραπύτνιοι, που ήταν δωρικής καταγωγής, ύστερα από πολυχρόνιο πόλεμο, νίκησαν τους Ετεόκρητες της Πραισού, και κατάστρεψαν την πόλη τους. Το μέρος φαίνεται να κατοικούνταν από τη Νεολιθική εποχή. Στο σπήλαιο που βρίσκεται στη θέση Σκάλες, στη συμβολή των χειμάρρων Καλαμαύκι και Παντελή, βρέθηκε νεολιθική και καμαραϊκή κεραμική. Το 1884 ο Federico Halbherr ανακάλυψε στην Πραισό την πρώτη ετεοκρητική επιγραφή και βρήκε μεγάλο αριθμό πήλινων ειδωλίων Από τις ανασκαφές που έκανε η Αγγλική Αρχαιολογική Σχολή αποδείχτηκε ότι η Πραισός ήταν πόλη των ιστορικών - ελληνικών χρόνων. Η αρχαιότερη ετεοκρητική Πραισός, η μνημονευόμενη από το Στράβωνα υπήρξε όχι μακριά από τα σημερινά ερείπια, η οποία καταστράφηκε και οι τελευταίοι απόγονοι των Ετεοκρητών έκτισαν, μαζί με τους Δωριείς αποίκους, μετά το 12ο αιώνα π.Χ., τη νέα πόλη στη γνωστή σημερινή θέση των ερειπίων. Η περιοχή του "κράτους" της Πραισού καταλάμβανε ολόκληρη τη σημερινή χερσόνησο της Σητείας, που λεγόταν τότε ετεοκρητική χερσόνησος, ή χερσόνησος των Πραισίων, εκτός της χώρας Ιτάνου. Το πολίτευμα της ελληνικής - γεωμετρικής Πραισού ήταν δημοκρατικό, με όργανα τους κόσμους, τη γερουσία και την εκκλησία του Δήμου. Σαν αυτόνομη πόλη έκοψε νομίσματα από τα οποία είναι γνωστά πολλά είδη Στα περισσότερα παριστάνονται ο Ηρακλής, ο Ζευς, ο Απόλλωνας και η Δήμητρα με τη λέξη ΠΡΑΙΣΙΩΝ. Πάνω στο λόφο της Πραισού ανασκάφηκε το 1935 τάφος, στον οποίον είχε ταφεί Πραίσιος αθλητής, μαζί με τα έπαθλα του, που τα πιο χαρακτηριστικά ήταν δυο ζωγραφισμένοι αθηναϊκοί αμφορείς του 560 - 500 π.Χ. Ο αθλητής φαίνεται να έλαβε μέρος και να ενίκησε στους παναθηναϊκούς αγώνες. Στην Πραισό έχουν αφήσει τα ίχνη τους όλοι οι αιώνες. Εδώ αντιπροσωπεύονται η νεολιθική εποχή, η μυκηναϊκή, η γεωμετρική, η ελληνιστική, η βενετσάνικη. Ακόμη και οι Τούρκοι άφησαν δυο κρήνες στους Βαβέλους.

• Ο Πολιτιστικός Σύλλογος, θέλοντας να τιμήσει τους χωριανούς μας που έπεσαν πολεμώντας για την πατρίδα, έφτιαξε ένα μνημείο πεσόντων στην πλατεία του χωριού, του οποίου τα αποκαλυπτήρια έγιναν τις 8 Σεπτεμβρίου 2013.

Στην είσοδο του οικισμού της Νέας Πραισού βρίσκεται η κύρια βρύση του χωριού, η οποία χρονολογείται γύρω στον 18ου αιώνα και η οποία διακοσμείται από τετράκτινα αστεροειδή. Επρόκειτο για μια Οθωμανική κρήνη με ολόκληρο δωμάτιο για δεξαμενή. Βρισκόταν πιο κάτω από το τζαμί του χωριού, που ήταν στο κέντρο του τότε οικισμού, στο μέρος όπου βρίσκεται σήμερα η πλατεία. Μετά την ανάπλαση της τελευταίας, η βρύση μεταφέρθηκε πιο ψηλά, στο σημείο που είναι τώρα. Κάποιοι κάτοικοι χρησιμοποίησαν τα πελέκια της για να κάνουν ξερολιθιές για τα χωράφια τους, που βρίσκονταν στη γύρω περιοχή. Τα κομμάτια που έλειπαν, δε βρέθηκαν παρά μόνο δύο. Τέλος το νερό που τρέχει από αυτή είναι πόσιμο.

Πηγές
• Σελίδα διαδικτύου Πολιτιστικού Συλλόγου Πραισού
• Έρευνες ετών από τον χωριανός μας Ερρίκο Σκουλούδη,
• Επιμέλεια κειμένου Παθιάκη Ελένη πτυχιούχος τμήματος φιλολογίας Παν. Κρήτης