Αρχαία Πραισός

Πολιούχος του παραπάνω χωριού είναι η «Παναγία» που γιορτάζει στις 8 Σεπτεμβρίου. Ο ναός άρχισε να ξανακτίζεται μετά το 1916, αφού προηγουμένως είχε καταστραφεί από τους Τούρκους. Σύμφωνα με την παράδοση η θαυματουργή εικόνα της Παναγίας για να προφυλαχτεί από την οργή των Οθωμανών, μεταφέρθηκε στο χωριό Καρύδι. Λέγεται μάλιστα πως την ημέρα που έφυγε από το χωριό, μόνο συμφορές ακολούθησαν, οι οποίες σταμάτησαν μόνον όταν η εικόνα επέστρεψε. Πάντως, ακόμα και σήμερα δεν αμφισβητείται η θαυματουργικότητα της εικόνας, γι’ αυτό και πολλοί είναι οι πιστοί που προσέρχονται στη λειτουργία της από όλα τα γύρω χωριά.
Τέλος, στην άκρη του οικισμού, διακρίνει κανείς τα ερείπια μιας παλαιότερης εκκλησίας, που όπως λένε οι χωριανοί, ήταν εκείνη του Αγίου Πνεύματος. Σε ορισμένα μάλιστα σημεία, είναι ορατά κάποια μικρά κομμάτια από διάφορα χρώματα, που ίσως ήταν από τις τοιχογραφίες της εκκλησίας.
• Η εκκίνηση στην εκδήλωση «Πραισίων Δρόμεια» των παίδων – κορασίδων, γίνεται κάθε χρόνο τον Αύγουστο από τη Νέα Πραισό.
• Στις 8 Σεπτεμβρίου κάθε χρόνο, με πρωτοβουλία του συλλόγου και των χωριανών, γίνεται προσπάθεια αναβίωσης του πανηγυριού της Παναγίας των Βαβέλων.

Πηγές
• Σελίδα διαδικτύου Πολιτιστικού Συλλόγου Πραισού
• Έρευνες ετών από τον χωριανός μας Ερρίκο Σκουλούδη,
• Επιμέλεια κειμένου Παθιάκη Ελένη πτυχιούχος τμήματος φιλολογίας Παν. Κρήτης

Νέα Πραισός ή Βαβέλοι

Μετά τον Άγιο Σπυρίδωνα 2 χιλιόμετρα περίπου είναι το Ιστορικό χωριό Νέα Πραισός ή Βαβέλοι το όνομα του χωριού ¨ακούγεται¨ για πρώτη φορά γύρω στον 13ο- 14ο αιώνα στο κατάστιχο φέουδων της τούρμας Σητείας. Στη συνέχεια το συναντάμε με τη μορφή «Vavelus» το 1577, ως «Vavellus» το 1630, ως «Vaveluz» το 1671 και με τη μορφή «Vavélus» το 1834. Ωστόσο το 1955, το χωριό μετονομάστηκε σε «Νέα Πραισό», ένα όνομα τελείως διαφορετικό από τα προαναφερθέντα. Παρολαυτά η ετυμολογική ανάλυση του ονόματος μπορεί να δώσει περισσότερες πληροφορίες.
Έχει υποστηριχθεί ότι ίσως πρόκειται για παραφθαρμένο αραβικό ανθρωπονύμιο «Bab’ Ali» το οποίο διαμορφώθηκε έτσι κατά την β΄ βυζαντινή περίοδο μετά την αραβοκρατία. Στη περίπτωση αυτή ίσως να πρόκειται για οικισμό που ιδρύθηκε κατά τη περίοδο εκείνη. Ακόμα, το όνομα «Βαβέλοι» θεωρείται ότι προέρχεται από την αραβική λέξη «μπάμπ» που σημαίνει πύλη ή πέρασμα. Στο σημείο αυτό αξιόλογο χαρακτηρίζεται το ερώτημα, γιατί το σημερινό όνομα του χωριού «Βαβέλοι» να είναι στον πληθυντικό αριθμό. Τέλος μια ακόμα αναφορά του οικισμού με κάπως διαφορετική μορφή, «Βαβέλυμα» ή «Βαβελία» κάνει την παρουσία της στο Pape-Benseler
Όσον αφορά την κατοίκηση του, δεν διαθέτουμε συγκεκριμένα στοιχεία. Ωστόσο η στρατηγική του θέση , οι πηγές που διαθέτει αλλά και τα ευρήματα ρωμαϊκών τάφων γύρω από το χωριό, μας κάνουν να υποθέσουμε ότι κατοικούνταν από πολύ παλιά παρόλο που δεν γνωρίζουμε την τότε ονομασία του. Η αρχιτεκτονική ορισμένων οικιών, καθώς και τα ερείπια του Ενετικού πύργου κοντά στον πολιούχο ναό της Παναγίας, μας οδηγούν στην Ενετική εποχή.
Απογραφές:
• 1582 κάτοικοι 325
• 1671 κάτοικοι 104
• 1835 25 Οθωμανικές οικογένειες
• 1881 κάτοικοι 335
• 1920 κάτοικοι 125
• 1940 κάτοικοι 149
• 1981 κάτοικοι 76

Πηγές

• Ο Πολιτιστικός Σύλλογος, θέλοντας να τιμήσει τους χωριανούς μας που έπεσαν πολεμώντας για την πατρίδα, έφτιαξε ένα μνημείο πεσόντων στην πλατεία του χωριού, του οποίου τα αποκαλυπτήρια έγιναν τις 8 Σεπτεμβρίου 2013.

Οχυρωματικό κτίσμα κλασικής-ελληνιστικής περιόδου που βρίσκεται σε ύψωμα στη θέση Τρυπητός του χωριού Επάνω Επισκοπή (νομός Λασιθίου/επαρχία Σητείας). Η θέση «Τρυπητός» βρίσκεται σε απόσταση περίπου 1 χλμ. ανατολικά του χωριού Επάνω Επισκοπή (νομός Λασιθίου/επαρχία Σητείας) και πλησίον του ποταμού Παντέλη. Πιθανώς, πρόκειται για φρούριο που συνδεόταν με την αμυντική κάλυψη της επικράτειας της Πραισού.

Το κτίσμα
Διασώζεται τοίχος του κτηρίου σε ύψος  2,10 μ. και 24 μ. αντίστοιχα–, ο οποίος αποτελείται από μεγάλους πελεκητούς παραλληλεπίπεδους λίθους και είναι κατασκευασμένος κατά το ψευδοϊσόδομο σύστημα. Τα διάκενα μεταξύ των λίθων είναι φραγμένα με μικρότερες πέτρες. Ο Πλάτων σημειώνει ότι, κατά την επίσκεψή του, η βορειοδυτική γωνία του κτηρίου διασωζόταν σε αρκετά καλή κατάσταση, έτερη γωνία ήταν επιχωσμένη, ενώ τα εσωτερικά τοιχώματα ήταν ήδη κατεστραμμένα. Ο ίδιος χρονολογεί τα ευρεθέντα όστρακα κεραμικής και κατ’ επέκταση το κτίσμα στα κλασικά χρόνια, ενώ ο Παπαδάκης το τοποθετεί στα κλασική-ελληνιστική εποχή. Περίπου 80 μ. δυτικότερα του χώρου ο Πλάτων εντόπισε θραύσματα μεγάλης λεκάνης κυλινδρικού σχήματος, «ομοιαζούσης προς κιονόκρανον», η οποία θεωρεί ότι μεταφέρθηκε εκεί δευτερευόντως από το κτίσμα.
Ο Πλάτων ερμήνευσε το κτήριο ως οχυρωματικό, ερμηνεία που έχει καθιερωθεί καθώς ο Παπαδάκης το περιγράφει ως φρούριο-φυλάκιο. Το 1980 κηρύχθηκε ως αρχαιολογικός χώρος με τον χαρακτηρισμό «κλασσικό ελληνιστικό φρουριακό συγκρότημα». Εάν γίνει αποδεκτή αυτή η ερμηνεία, το κτίσμα θα πρέπει να ανήκε στην κατηγορία των φρουρίων με ορθογώνια ή τετράγωνη κάτοψη και να διέθετε στο εσωτερικό του περαιτέρω κτίσματα για τη φρουρά. Το σωζόμενο μήκος της πλευράς υποδεικνύει ότι το φρούριο ήταν μεγάλων διαστάσεων.
Σύμφωνα με την αρχαιολόγο Nadia Coutsinas που μελέτησε πρόσφατα τις οχυρώσεις της Κρήτης για την περίοδο που μας απασχολεί –στον κατάλογο των οποίων, ωστόσο, δεν συμπεριλαμβάνει το κτίσμα στον Τρυπητό– τα μεμονωμένα αυτά οχυρά ήλεγχαν την επικράτεια μιας μεγάλης πόλης. Κατά τον Παπαδάκη, στη συγκεκριμένη περίπτωση, αυτή δεν μπορεί να είναι άλλη από τη γειτονική Πραισό. Η τελευταία ανήκε κατά τα κλασικά-ελληνιστικά χρόνια στις ισχυρότερες κρητικές πόλεις και η επικράτειά της κατελάμβανε μεγάλο μέρος της περιοχής της Σητείας. Η Πραισός, πάντως, πέραν ίσως της περιοχής των Ακροπόλεων Α και Β, δεν διέθετε τείχη όπως, εξάλλου, και αρκετές άλλες σημαντικές πόλεις της Κρήτης. Το φρούριο του Τρυπητού, ελέγχοντας την κοιλάδα του ποταμού Παντέλη και το οδικό δίκτυο στα βορειοδυτικά όρια της Πραισού, πιθανώς εντασσόταν σε ένα ευρύτερο σύστημα αμυντικών δομών και παρατηρητηρίων της πόλης. Επιπλέον, η επιμελημένη τοιχοποιία του αντικατόπτριζε σε συμβολικό επίπεδο τον πλούτο και την ισχύ της πόλης που προστάτευε. Πάντως, σύμφωνα πάλι με την Coutsinas, τα μεμονωμένα εξωαστικά φρούρια στο εσωτερικό της Κρήτης είναι περιορισμένα, αν και σε αρκετές περιπτώσεις φαίνεται ότι συνδέονται με ατείχιστες πόλεις. Όπως και να έχει, θα χρειαστούν περαιτέρω έρευνες και τεκμηρίωση για την ένταξη του κτίσματος στον Τρυπητό στα ειδικότερα ιστορικά, χωρικά και αρχιτεκτονικά συγκείμενά του.

Στην είσοδο του οικισμού της Νέας Πραισού βρίσκεται η κύρια βρύση του χωριού, η οποία χρονολογείται γύρω στον 18ου αιώνα και η οποία διακοσμείται από τετράκτινα αστεροειδή. Επρόκειτο για μια Οθωμανική κρήνη με ολόκληρο δωμάτιο για δεξαμενή. Βρισκόταν πιο κάτω από το τζαμί του χωριού, που ήταν στο κέντρο του τότε οικισμού, στο μέρος όπου βρίσκεται σήμερα η πλατεία. Μετά την ανάπλαση της τελευταίας, η βρύση μεταφέρθηκε πιο ψηλά, στο σημείο που είναι τώρα. Κάποιοι κάτοικοι χρησιμοποίησαν τα πελέκια της για να κάνουν ξερολιθιές για τα χωράφια τους, που βρίσκονταν στη γύρω περιοχή. Τα κομμάτια που έλειπαν, δε βρέθηκαν παρά μόνο δύο. Τέλος το νερό που τρέχει από αυτή είναι πόσιμο.

Πηγές
• Σελίδα διαδικτύου Πολιτιστικού Συλλόγου Πραισού
• Έρευνες ετών από τον χωριανός μας Ερρίκο Σκουλούδη,
• Επιμέλεια κειμένου Παθιάκη Ελένη πτυχιούχος τμήματος φιλολογίας Παν. Κρήτης