Άγιοι Πάντες

Εντοπίζεται περίπου μισό χιλιόμετρο νοτιοδυτικά του Αρκαλοχωρίου, στη θέση Προφήτης Ηλίας. Προκειται για σημαντικό προϊστορικό, λατρευτικό σπήλαιο, μέρος του οποίου εικάζεται ότι κατέρρευσε γύρω στο 1500 π.Χ., είτε λόγω του σεισμού που ακολουθησε την έκρηξη του ηφαιστείου της Θήρας, είτε λόγω φυσικής διάβρωσης του βράχου. Σήμερα, περιήγηση στο εσωτερικό του, λόγω της στενότητας του χώρου, είναι αδύνατη.

Το Σπήλαιο Αρκαλοχωρίου, ήδη από τις αρχές του προηγούμενου αιώνα, τράβηξε το ενδιαφέρον μεγάλων Ελλήνων αρχαιολόγων. Μόλις το 1912, ο Ι. Χατζιδάκης ξεκίνησε τις ανασκαφές στο χώρο, τις οποίες συνέχισαν αργότερα Σπύρος Μαρινάτος και ο Νικόλαος Πλάτωνας. Οι έρευνές τους, έφεραν στο φως αξιόλογα ευρήματα όπως, πρωτομινωικά αγγεία, εκατοντάδες διπλούς πελέκεις, συμπεριλαμβανομένων και δυο ενεπίγραφων σε γραμμική Α γραφή, καθώς και χάλκινα εγχειρίδια και ξίφη. Στα τελευταία μάλιστα, βρίσκεται το μακρύτερο σωζόμενο ξίφος της προϊστορικής Ελλάδας, μήκους 1,05 μέτρων. Τα πιο εντυπωσιακά από τα ευρήματα του σπηλαίου, μπορεί να δει κανείς σήμερα στο Αρχαιολογικό Μουσείο Ηρακλείου.

Σύμφωνα με την επικρατέστερη μέχρι σήμερα άποψη, ο χώρος αυτό χρησιμοποιήθηκε ως τόπος λατρείας, ενδεχομένως κάποιας πολεμικής θεότητας, καθώς τα σωζόμενα αφιερώματα είναι κυρίως όπλα. Παράλληλα, είναι πιθανόν, να λειτούργησε εδώ και εργαστήριο χαλκού, όπως μαρτυρούν ευρήματα από ακατέργαστες μάζες πηλού. Ωστόσο, ο καθηγητής Gareth Owens, μελετητής του δίσκου της Φαιστού, διατύπωσε πρόσφατα την άποψη ότι το Σπήλαιο του Αρκαλοχωρίου πιθανότατα ταυτίζεται με το Λαβύρινθο της Μινωικής Κρήτης (c.2000-1400 π.Χ.), όπως συνάγεται από το πλήθος των διπλών πελέκεων που εντοπίστηκαν εντός του. Η συσχέτιση αυτή οφείλεται στο όνομα «Λαβύρινθος», το οποίο συντίθεται από δύο στοιχεία της προελληνικής, ινδοευρωπαϊκής, μινωικής γλώσσας, δηλαδή τη λέξη «Λάβρυς» (Διπλός Πέλεκυς) και την κατάληξη –νθος (τόπος), κατ” επέκτασιν λοιπόν, σημαίνει την «οικία του διπλού πέλεκυ». Ο τελευταίος μάλιστα, νοείται εδώ ως σύμβολο εξουσίας.

Ναός Παναγίας στο Αρχοντικό
Στο βόρειο άκρο του οικισμού Αρχοντικό είναι χτισμένη μονόχωρη κοιμητηριακή εκκλησία, αφιερωμένη στην Παναγία. Το εσωτερικό της τοιχογραφήθηκε το 1352, την εποχή της βασιλείας του αυτοκράτορα Ιωάννη Ε΄Παλαιολόγου, όπως μαρτυρεί διατηρημένη κτητορική επιγραφή.

Το εικονογραφικό της πρόγραμμα, ακολουθεί τους καθιερωμένους τύπους που απαντούν σε μονόκλιτους ναούς. Στο εσωτερικό της λοιπόν, διακρίνονται σκηνές από το βίο της Θεοτόκου, από τις οποίες εντύπωση κάνουν οι άμμωμές κόρες των Εβραίων στην παράσταση των Εισοδίων. Αξιοπρόσεκτοι επίσης, είναι και έφιπποι στρατιωτικοί Άγιοι Δημήτριος, Θεόδωρος και Γεώργιος, οι οποίοι έχουν αποδοθεί σε μεγάλη κλίμακα.

Στη δυτική πλευρά του μικρού, παραδοσιακού οικισμού Χουμέρι, στη ρίζα της ομώνυμης Κεφάλας, υπάρχει μια αναστηλωμένη κρήνη ενετικής περιόδου. Το νερό της, δροσερό και καθαρό έρχεται κατευθείαν από πηγή. Γύρω από τη βρύση, έχει διαμορφωθεί χώρος αναψυχής, όπου δέντρα με παχιές φυλλωσιές δημιουργούν ιδανικό περιβάλλον για όποιον θέλει να ξεκουραστεί στη δροσιά τους, ή να απολαύσει ένα υπαίθριο γεύμα στα διαθέσιμα τραπεζάκια.
 

Ναός Παναγίας στο Χουμέρι
Στον οικισμό Χουμέρι βρίσκεται η όμορφη αναστηλωμένη, δίχωρη εκκλησία αφιερωμένη στα Εισόδια της Θεοτόκου. Ο σημερινός της αρχιτεκτονικός τύπος, έχει προκύψει από προσθήκη ενός δεύτερου κλίτους στη νότια πλευρά του αρχικού μονόχωρου ναού, καθώς και στην επέκταση του δυτικού του τμήματος.

Ο ναός, παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον λόγω του τοιχογραφικού διάκοσμου που σώζει, ο οποίος χρονολογείται στα τέλη του 15ου αιώνα και αντανακλά ένα επαρχιακό ρεύμα ζωγραφικής. Στο εικονογραφικό του πρόγραμμα, περιλαμβάνει κυρίως σκηνές από το Χριστολογικό και Θεομητορικό κύκλο. Αξιοπρόσεκτες είναι οι μικρογραφικές προτομές στο βόρειο τοίχο, καθώς και δύο προσχέδια αγίων, τα οποία αποτελούν σπάνια διατηρημένα δείγματα. Δυστυχώς, οι οικοδομικές επεμβάσεις στο κτίριο, είχαν ως αποτέλεσμα την οριστική καταστροφή μέρους των τοιχογραφιών του ναού.