Άγιος Νικόλαος

Ο ναός βρίσκεται μέσα στο χωριό και 20 μέτρα νότια από τον κεντρικό δρόμο. Ο ναός είναι ελαφρώς υποβαθμισμένος σε σχέση με το σύγχρονο επίπεδο του εδάφους. Είναι μονόχωρος καμαροσκέπαστος, με βόρεια είσοδο και φέρει κτητορική επιγραφή με χρονολογία 1580. Η επιγραφή αναφέρει: «ΑΦΠ (1580) ΗΚΟΔΟΜΗΘΗ Ο ΘΕΙΟΣ ΚΑΙ ΠΑΝΣΕΠΤΟΣ ΝΑΟΣ ΤΗΣ ΟΜΟΟΥΣΙΟΥ ΤΡΙΑΔΟΣ ΔΙ ΕΞΟΔΟΥ ΚΑΙ ΚΟΠΟΥ ΜΑΝΟΥΗΛ ΚΑΒΑΛΟΥ ΠΟΤΕ ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΚΑΙ ΚΟΣΤΑ ΑΞΑΔΕΡΦΟΥ ΑΥΤΟΥ ΚΑΙ ΜΙΧΑΗΛ ΙΕΡΕΩΣ ΙΩΣ ΜΑΝΟΥΗΛ ΤΟΥ ΑΝΩΘΕ».

Αναστάσεως, Αγίων Θεοδώρων  και Αγίων Πάντων

ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΒΡΥΣΩΝ ΜΕΡΑΜΒΕΛ

Βρύση Αγίου Γεωργίου

Η κρήνη βρίσκεται στην κεντρική πλατεία του οικισμού Χουμεριάκου που είναι γνωστή ως πλατεία της Βρύσης ή πλατεία Αγίου Γεωργίου (από το ομώνυμο εκκλησάκι). Βορειοδυτικά της κρήνης και σε μικρή απόσταση από αυτή υπάρχει πηγάδι και το αντλιοστάσιο. Η κρήνη έχει δημιουργηθεί στο νότιο όριο της πλατείας και εμφανίζεται "εντοιχισμένη" σε τοίχο αντιστήριξης που καλύπτει την υπάρχουσα υψομετρική διαφορά των δύο επιπέδων. Έτσι, είναι ορατή μόνο η πρόσοψή της.

Η πρόσοψη της κρήνης είναι κατασκευασμένη με ιδιαίτερη επιμέλεια. Είναι κτισμένη με ανεπίχριστη λαξευμένη λιθοδομή κατά το ισόδομο σύστημα. Το κεντρικό τμήμα της κατασκευής προεξέχει ελαφρά. Στο κέντρο του δημιουργείται "καμάρα" με ημικυκλικό τόξο, στο τύμπανο της οποίας βρίσκονται τα στόμια εκροής του νερού. Τα στόμια περιβάλλονται με ανάγλυφο φυτικό διάκοσμο. Στην βάση της "καμάρας" υπάρχει λίθινη λαξευτή γούρνα. Στο δυτικό άκρο της κρήνης υπάρχει χαμηλότερο στόμιο και δύο μικρότερες λίθινες γούρνες για το πότισμα των ζώων. Στην κορυφή του κεντρικού τμήματος έχουν εντοιχιστεί δύο λίθινες εγχάρακτες πλάκες: στην πρώτη απεικονίζεται ο Άγιος Γεώργιος και στην δεύτερη αναγράφεται η επιγραφή: "Ωκοδόμηση Δημαρχεύοντος Κ. Ν. Μουρελάκη τη φιλίτιμω συνδρομή της κοινότητας Χουμεριάκου εν έτει 1887 25 Οκτωβρίου". Η κατασκευή στέφεται με απλό γείσο σε ελαφρά προεξοχή.

Το κτιριακό αυτό συγκρότημα βρίσκεται μέσα στον οικισμό του Χουμεριάκου και αποτελούσε αστική κατοικία της εποχής της βενετοκρατίας (Palazzo) χρονολογούμενο στον 16ο -17ο μ.Χ. αιώνα με βάση τα μορφολογικά και κατασκευαστικά του στοιχεία.

Την εποχή της Τουρκοκρατίας κατοικούσε ο Χουρσίτ πασάς. Είχε απαγάγει μια όμορφη Κριτσωτοπούλα, κόρη του πρωτόπαπα της Κριτσάς, τη "Ροδάνθη" , η οποία τον σκότωσε για να γλυτώσει απ' αυτόν και στη συνέχεια κατέφυγε στα Λασιθιώτικα βουνά όπου συνάντησε τον καπετάν Καζάνη προκειμένου να πολεμήσει μαζί με τους αντάρτες τους Τούρκους και στην πορεία αυτή διακρίθηκε για την τόλμη και το θάρρος της.

Διασώζει το μεγαλύτερο μέρος του αρχικού βενετσιάνικου κτίσματος με ορισμένες προσθήκες οθωμανικής περιόδου. Έχει επιμελημένη κατασκευή και ενδιαφέροντα αρχιτεκτονικά χαρακτηριστικά. «Την αρχική μεγαλοπρέπεια του μνημείου δηλώνει η επιβλητική θύρα εισόδου στον αύλειο χώρο του κτιριακού συγκροτήματος. Το ημικυκλικό θύρωμα διαμορφώνεται εναλλάξ από επίπεδους και εξέχοντες ορθογώνιους λίθους με καμπυλωμένες τις ακμές τους. Το θύρωμα εγγράφεται μέσα σε ένα ορθογώνιο πλαίσιο από λαξευτή λιθοδομή που επιστρέφεται με εξέχον γείσο. Ιδιαίτερης μνείας χρήζει η λίθινη κλίμακα που οδηγεί στον όροφο η οποία κάμπτεται σε σχήμα Γ. Το κτίριο μνημονεύεται στο έργο του Giuseppe Gerola «I monumenti veneti nell' isola di Creta» τομ. ΙΙΙ. Σύμφωνα με τις διατάξεις του άρθρου 2 του Ν/. 3028/2002 «περί προστασίας των Αρχαιοτήτων και της Πολιτιστικής Κληρονομιάς» το συγκρότημα αποτελεί αρχαίο μνημείο και προστατεύεται από τις διατάξεις του παραπάνω νόμου». Ο χώρος χρειάζεται να αναδειχτεί περισσότερο με διάφορες παρεμβάσεις, έτσι ώστε να αποτελέσει πόλο έλξης επισκεπτών.