Νομός: Λασιθίου
Διεύθυνση:
Τηλέφωνο:
Μουρνιές
Καπετανοχώρι και κεφαλοχώρι έδρα του τέως Δήμου Μουρνιών μαζί με τα χωριά Γδόχια, Κάτω και Πάνω Σύμη, Μύθους, Μύρτος, Ρίζα τους συνοικισμούς Καρύδι και Μινό. Όμορφο, ιστορικό, γραφικό και παραδοσιακό χωριό, με καφενεία, πλατεία και ηρώο πεσόντων, την παλιά βρύση, στενά δρομάκια που διακλαδίζονται στον κεντρικό δρόμο του χωριού. Πήρε το όνομα του μάλλον από το δένδρο Μουριά αν και δεν αφθονεί στην περιοχή.
Ο σημερινός οικισμός των Μουρνιών ίσως δεν προδίδει την παλιά του αίγλη όμως όλα τα χρόνια των εξεγέρσεων εναντίων των Τούρκων υπήρξε σπουδαίο επαναστατικό και διοικητικό κέντρο της Ανατολικής Επαρχίας Βιάννου όπου υπήγετο μέχρι το 1929. Ο Καπετάν Συγγέλης Χατζηαναγνώστης ή Συμιακός, ο γιός του Εμμ. Χατζάκης και οι απόγονοί του, διεκρίθηκαν σαν εθνικοί αγωνιστές.
Οι Χατζάκηδες με μεγάλη οικονομική επιφάνεια εξόπλιζαν και συντηρούσαν αντάρτικα σώματα και λάβαιναν μέρος στις περισσότερες μάχες της Ανατολικής Κρήτης . Προσωπικοί φίλοι του Εθνάρχη Ελευθέριου Βενιζέλου τον φιλοξενούσαν συχνά στο σπίτι τους στις Μουρνιές που είχε 24 δωμάτια.
Το χωριό κάηκε την Γερμανική κατοχή και πλήρωσε ακριβά το τίμημα των αγώνων του με 17 εκτελεσμένους.
Στο Τοπικό Διαμέρισμα των Μουρνιών του Δήμου Ιεραπέτρας ανήκει διοικητικά ο εγκαταλειμμένος σήμερα οικισμός της Πάνω Σύμης, βορειοδυτικά του χωριού σε υψόμετρο 900Μ, στα σύνορα με τον Νομό Ηρακλείου. Η μεγαλύτερη κώμη, θερινή έδρα του Δήμου Μουρνιών αριθμούσε 527 κατοίκους το 1583. Θέση οχυρή, τοπίο υπέροχο. Άντρο επαναστατών που πυρπολήθηκε επανηλειμμένα από τους Τούρκους και ανατινάχθηκε εκ θεμελίων την κατοχή. Αετοφωλιά, σπίτια γκρεμισμένα, παλιές εκκλησίες, θαυμασμός και χαρμολύπη η περιήγηση στην εγκαταλειμμένη Πάνω Σύμη με τον θρύλο του κρυμμένου θησαυρού.
Το χωριό Μουρνιές, βόρεια του Μύρτους, 25ΚΜ, από την Ιεράπετρα σε υψόμετρο 275μ, είναι χτισμένο αμφιθεατρικά στις νοτιοανατολικές παρυφές των Λασιθιώτικών βουνών, με ωραία θέα στο Λυβικό και στον κάμπο της Ιεράπετρας.
Έχει καλό κλίμα, ήπιο χωρίς ακραία φαινόμενα ιδανικό για μόνιμη κατοίκηση και για παραθερισμό. Ημιορεινό τοπίο χωρίς θερμοκήπια, με ελαιώνες που αρδεύονται επαρκώς από γεωτρήσεις. Το 2001 απογράφεται με 83 κατοίκους.
Την δεκαετία του 60 χτυπήθηκε όπως όλα τα χωριά από την αστυφιλία, την μετανάστευση και την δεκαετία του 70 απέκτησε τις στοιχειώδεις υποδομές.
Όμως σήμερα οι Μουρνιώτες επιστρέφουν, αναπαλαιώνουν τα πατρογονικά τους σπίτια, φροντίζουν τις ελαιοκαλλιέργειες τους και ξαναζωντανεύουν το χωριό τους. Οι διακεκριμένοι απόδημοι του χωριού είναι οι πρεσβευτές της ιστορίας, του πολιτισμού και της παράδοσής του. Τα παλιά αρχοντικά, τα γραφικά εκκλησάκια, τα καφενεία με τους φιλικούς και φιλόξενους κατοίκους και τους σεπισκέπτες, δημιουργούν ένα γραφικό, παραδοσιακό Κρητικό περιβάλλον στις Μουρνιές Ιεραπέτρας.
Μέρη κοντινά με Μουρνιές
Αρχοντικό χωριό, χτισμένο σε συνοικισμούς, 22ΚΜ, από την Ιεράπετρα, υψόμετρο 225Μ, δίπλα στον επαρχιακό δρόμο Ιεράπετρας - Βιάννου. Πράσινο κατάφυτο από ελιές τοπίο. Απεριόριστη θέα στο Λυβικό πέλαγος, στους Γδοχιανούς τόπους Κόλεητο, Κακόν όρος, στις παραλίες Βάτο και Καλλικοβρέχτη.
Μισοεγκαταλειμένο χωριό, με παλιά πετρόχτιστα σπίτια, με λαξευμένες “πορτοστασιές” και οικόσημα με τον Χριστιανικό σταυρό μαρτυρούν την παλιά αίγλη και ιστορία του.
Ο Γδοχιανός συγγραφέας Γιάννης Δημητρομανωλάκης γράφει:
“Τα Γδόχια πήγαν να φυτρώσουν κατάφατσα στην παραλία του Λυβικού πελάγους.
Άλλο που δεν ήθελαν οι πειρατές που σαν διαβολικά φαντάσματα, ξεφύτρωναν μέσα στη νύχτα να σκοτώσουν και να αρπάξουν. Μέσα στο αίμα βουτηγμένη η ιστορία του χωριού γιατί εδέχετο συχνά τις επιδρομές των Μπαρμπαρίνων πειρατών. Από τις καταστροφές πήρε το όνομα Γδόχια. Από τη λέξη “γδύνω”, “πυρπολώ”, “λεηλατώ”.”
Η πορεία στον χρόνο των Γδοχίων έχει να επιδείξει τεκμήρια Αγώνων, θυσιών, ολοκαυτωμάτων. Δεν ήταν μόνο έκθετα στους πειρατές αλλά βρίσκονται στο φυσικό νότιο πέρασμα από τα Βιαννίτικα στα Γεραπετρίτικα. Έτσι οι ορδές των βαρβάρων κατακτητών τα έκαιγαν και τα λεηλατούσαν μαζί μα τα άλλα Συμιανά όπως λέγονται χωριά της Ιεράπετρας.
Οι συνοικίες των Γδοχίων είναι χτισμένες σε απόσταση η μία από την άλλη. Τα κάτω Γδόχια ή Πιτροπιανά από τους Επιτροπάκηδες που κατοικούσαν εκεί, τα Πενκιανά ή Γρυσμπολιανά από τους Γρυσμπολάκηδες, τα Δημητρομανωλιανά από τους Δημητρομανωλάκηδες, τα Δασκαλιανά από τους Δασκαλάκηδες, και τα Παπαδιανά από τους Παπαδάκηδες. Σπουδαίοι λιθοξόοι, πετράδες οι Γδοχιανοί, με πέτρες από τα πετροκοπιά του Κολλέητου έχτισαν τα αρχοντικά όλης της περιοχής, ξακουστοί για την τέχνη τους, και την περίφημη γέφυρα του Μύρτους.
Η θαυματουργή εκκλησία, Παναγία η Ευαγγελίστρια των Γδοχίων, έργο τέχνης, σπουδαίο εκκλησιαστικό μνημείο, έργο επίσης των Γδοχιανών.
Το χωριό Γδόχια έδρα κοινότητας και σήμερα τοπικό Διαμέρισμα του Δήμου Ιεράπετρας παρουσιάζει εξαιρετικό περιηγητικό ενδιαφέρον. Φυσικά τοπία, ωραίες παραλίες, γραφικά εκκλησάκια στους λόφους, ευρύχωρη πλατεία με φοίνικες, παγκάκια και ηρώο των πεσόντων αγωνιστών των εθνικοαπελευθερωτικών πολέμων. Το 1881 απογράφονται 296 κάτοικοι και το 2001 73. Οι μόνιμοι κάτοικοι των Γδοχίων μαζί με μερικές οικογένειες ξένων που αγόρασαν και αναπαλαίωσαν παλιά σπίτια αγωνίζονται για την ανάπτυξη του χωριού που σιγά, σιγά αποκτά τις απαραίτητες υποδομές. Πλούσιο χωριό σε ιστορία και πολιτισμό, με απέραντους ελαιώνες, ωραίο ήπιο κλίμα χειμώνα καλοκαίρι, ελπίζει στο ξαναζωντάνεμα του. Τα παλιά αρχοντικά, μισογκρεμισμένα, πυρπολιμένα από την κατοχή, ορθώνονται σαν γλυπτά. Ένας ζωγραφικός πίνακας με φόντο το καταγάλανο του Λυβικού. Διηγούνται την ακμή, την δόξα, την ιστορία των Γδοχίων και περιμένουν να ξανακατοικηθούν.
Στο άνοιγμα του περάσματος Βιάννου – Πεύκου – Καλαμιού υπήρχε ο Κούλες της Ρίζας. Έχει προσανατολισμό από Βορρά προς Νότο και ήταν εξοπλισμένος με δύο πύργους – προμαχώνες στο νότιο τοίχο του με διαστάσεις 3x4μ.. Το κύριο σώμα του Κούλε είχε ορθογώνιο σχήμα διαστάσεων 14x7μ. περίπου. Τα ερείπιά του σώζονται ακόμη.