Νομός: Λασιθίου



Μέρη κοντινά με Άγιος Σπυρίδωνας

Αρχοντικό χωριό, χτισμένο σε συνοικισμούς, 22ΚΜ, από την Ιεράπετρα, υψόμετρο 225Μ, δίπλα στον επαρχιακό δρόμο Ιεράπετρας - Βιάννου. Πράσινο κατάφυτο από ελιές τοπίο. Απεριόριστη θέα στο Λυβικό πέλαγος, στους Γδοχιανούς τόπους Κόλεητο, Κακόν όρος, στις παραλίες Βάτο και Καλλικοβρέχτη.
Μισοεγκαταλειμένο χωριό, με παλιά πετρόχτιστα σπίτια, με λαξευμένες “πορτοστασιές” και οικόσημα με τον Χριστιανικό σταυρό μαρτυρούν την παλιά αίγλη και ιστορία του.
Ο Γδοχιανός συγγραφέας Γιάννης Δημητρομανωλάκης γράφει:
“Τα Γδόχια πήγαν να φυτρώσουν κατάφατσα στην παραλία του Λυβικού πελάγους.
Άλλο που δεν ήθελαν οι πειρατές που σαν διαβολικά φαντάσματα, ξεφύτρωναν μέσα στη νύχτα να σκοτώσουν και να αρπάξουν. Μέσα στο αίμα βουτηγμένη η ιστορία του χωριού γιατί εδέχετο συχνά τις επιδρομές των Μπαρμπαρίνων πειρατών. Από τις καταστροφές πήρε το όνομα Γδόχια. Από τη λέξη “γδύνω”, “πυρπολώ”, “λεηλατώ”.”
Η πορεία στον χρόνο των Γδοχίων έχει να επιδείξει τεκμήρια Αγώνων, θυσιών, ολοκαυτωμάτων. Δεν ήταν μόνο έκθετα στους πειρατές αλλά βρίσκονται στο φυσικό νότιο πέρασμα από τα Βιαννίτικα στα Γεραπετρίτικα. Έτσι οι ορδές των βαρβάρων κατακτητών τα έκαιγαν και τα λεηλατούσαν μαζί μα τα άλλα Συμιανά όπως λέγονται χωριά της Ιεράπετρας.
Οι συνοικίες των Γδοχίων είναι χτισμένες σε απόσταση η μία από την άλλη. Τα κάτω Γδόχια ή Πιτροπιανά από τους Επιτροπάκηδες που κατοικούσαν εκεί, τα Πενκιανά ή Γρυσμπολιανά από τους Γρυσμπολάκηδες, τα Δημητρομανωλιανά από τους Δημητρομανωλάκηδες, τα Δασκαλιανά από τους Δασκαλάκηδες, και τα Παπαδιανά από τους Παπαδάκηδες. Σπουδαίοι λιθοξόοι, πετράδες οι Γδοχιανοί, με πέτρες από τα πετροκοπιά του Κολλέητου έχτισαν τα αρχοντικά όλης της περιοχής, ξακουστοί για την τέχνη τους, και την περίφημη γέφυρα του Μύρτους.
Η θαυματουργή εκκλησία, Παναγία η Ευαγγελίστρια των Γδοχίων, έργο τέχνης, σπουδαίο εκκλησιαστικό μνημείο, έργο επίσης των Γδοχιανών.
Το χωριό Γδόχια έδρα κοινότητας και σήμερα τοπικό Διαμέρισμα του Δήμου Ιεράπετρας παρουσιάζει εξαιρετικό περιηγητικό ενδιαφέρον. Φυσικά τοπία, ωραίες παραλίες, γραφικά εκκλησάκια στους λόφους, ευρύχωρη πλατεία με φοίνικες, παγκάκια και ηρώο των πεσόντων αγωνιστών των εθνικοαπελευθερωτικών πολέμων. Το 1881 απογράφονται 296 κάτοικοι και το 2001 73. Οι μόνιμοι κάτοικοι των Γδοχίων μαζί με μερικές οικογένειες ξένων που αγόρασαν και αναπαλαίωσαν παλιά σπίτια αγωνίζονται για την ανάπτυξη του χωριού που σιγά, σιγά αποκτά τις απαραίτητες υποδομές. Πλούσιο χωριό σε ιστορία και πολιτισμό, με απέραντους ελαιώνες, ωραίο ήπιο κλίμα χειμώνα καλοκαίρι, ελπίζει στο ξαναζωντάνεμα του. Τα παλιά αρχοντικά, μισογκρεμισμένα, πυρπολιμένα από την κατοχή, ορθώνονται σαν γλυπτά. Ένας ζωγραφικός πίνακας με φόντο το καταγάλανο του Λυβικού. Διηγούνται την ακμή, την δόξα, την ιστορία των Γδοχίων και περιμένουν να ξανακατοικηθούν.

Μικρό χωριό χτισμένο σε υψόμετρο 540 μ. στις νότιες παρυφές του όρους Δίκτη, της επαρχίας Ιεράπετρας – Βιάννου. Τα επιβλητικά βουνά πάνω από το χωριό,
ο νότιος ορίζοντας στους ελαιόφυτους λόφους και στα κάτω χωριά, το δροσερό κλίμα σου δημιουργούν σωματική και πνευματική ευεξία σ αυτό το μπαλκόνι της Κρητικής φύσης.
Πέντε οικισμοί, οι δύο ακατοίκητοι σήμερα, αποτελούσαν την κοινότητα της Ρίζας, το σημερινό τοπικό Διαμέρισμα του Δήμου Ιεράπετρας.
Ανάμεσα στα αξιοθέατα είναι η Σφακούρα ανατολικά με την εκκλησία του Τιμίου Σταυρού, το ηρώο των εκτελεσθέντων στην κατοχή, και τα ερείπια του “Κούλε της Ρίζας”. Εδώ υψώθηκε η Ελληνική σημαία από τους αντάρτες του Καπετάν Μπαντουβά. Εδώ εκδηλώθηκε η θηριωδία των κατακτητών που μαρτυρούν τα κρανία των νεομαρτύρων με τις χαριστικές βολές όπως στα Καλάβρυτα.
Άλλος συνοικισμός είναι η Ζούρβα ή Ρίζα όπως μετονομάστηκε και δυτικά ο συνοικισμός του “Καημένου”.
Εγκαταλειμμένοι οικισμοί είναι τα Τσικαλουδιανά στην είσοδο του χωριού, από τους Τσουκαλουδάκηδες που κατοικούσαν εκεί και τα Πανακιανά λίγο κάτω από το χωριό από τους Πανακάκηδες ή Πανακομιχελάκηδες Παλιό μεσαιωνικό χωριό η Ρίζα, φυσικό οχυρό, με ιστορία πολιτισμό θρύλους και παραδόσεις. Ο συνοικισμός “Καημένος” πήρε το όνομα του πρώτου του οικιστή που οι πειρατές έκαιγαν το πανδοχείο του. Ο θρύλος του Σαραντάπηχου που κατοικούσε δίπλα στη Ρίζα, δυτικά, στο φαράγγι του Λάπαθου και ο θησαυρός του όπως και το μνήμα του δίπλα στο δρόμο, όπως και άλλες παραδόσεις είναι έντονες στην μνήμη των Ριζωτών.
Σπουδαίες είναι οι παλιές εκκλησίες της Ρίζας με εξαιρετικό ενδιαφέρον και της Πάνω Σύμης που ενοριακά ανήκει επίσης στη Ρίζα.
Ηρωικό, μαρτυρικό χωριό κάηκε πολλές φορές από την εποχή της Ενετοκρατίας.
Άντρο ανταρτών λόγω γειτονίας με τα απότομα Λασιθιώτικα βουνά. Το 1881 απογράφονται 174 κάτοικοι, το 1920 217 και το 2001 είχε 40 κατοίκους.
Το χωριό Ρίζα σήμερα κατοικείται από συνταξιούχους, λίγους κτηνοτρόφους και μελισσοκόμους και απόδημους της Ριζιώτικης παροικίας, της Αθήνας. Μικρό αλλά ζωντανό χωριό με ευρύχωρη πλατεία, ταβέρνα – καφενείο έργα του συλλόγου της Ρίζας, Εδώ συναθροίζονται από όλη την περιφέρεια οι Ριζιώτες καθημερινά πίνοντας ρακή, εκδηλώνοντας την αγάπη τους στο χωριό τους.
Η Ρίζα είναι το χωριό του Καλλιτέχνη της Παραδοσιακής Κρητικής μουσικής Μανώλη Αλεξάκη.
Στον πηγαιμό για τα αξιοθέατα της Ρίζας στις απείρου φυσικού κάλλους διαδρομές, προς το οροπέδιο του Λάπαθου, η θέα του Λυβικού και των γύρω περιοχών από τα παρατηρητήρια που έφτιαξε ο σύλλογος της Ρίζας συγκλονίζουν.
Πεύκοι, πρίνοι, κυπαρίσσια, το μικρό οροπέδιο με το παλιό εκκλησάκι των Αγίων Αποστόλων, οι γκρεμοί, τα βάραθρα, το φαράγγι προσφέρουν μοναδική περιηγητική εμπειρία.

Στο άνοιγμα του περάσματος Βιάννου – Πεύκου – Καλαμιού υπήρχε ο Κούλες της Ρίζας. Έχει προσανατολισμό από Βορρά προς Νότο και ήταν εξοπλισμένος με δύο πύργους – προμαχώνες στο νότιο τοίχο του με διαστάσεις 3x4μ.. Το κύριο σώμα του Κούλε είχε ορθογώνιο σχήμα διαστάσεων 14x7μ. περίπου. Τα ερείπιά του σώζονται ακόμη.