Ημιτελής Γέφυρα

Οι Αρμένοι απέχουν περίπου 20 χιλιόμετρα από την πόλη της Σητείας και είναι χτισμένοι σε υψόμετρο 550 μέτρων. Ο οικισμός που κατοικούταν πιθανότατα τουλάχιστον από τη βυζαντινή περίοδο καταγράφεται σε όλες τις απογραφές της Βενετοκρατίας και αναφέρεται πολλάκις στα συμβόλαια της εποχής. Συνεχίζει μάλιστα να ακμάζει την Οθωμανική περίοδο. Σημαντικά μνημεία σώζονται μέσα στον οικισμό όπως οι γειτονικοί μεταξύ τους τοιχογραφημένοι ναοί του Αγίου Γεωργίου και της Παναγίας, ενώ λίγο δυτικότερα αυτών ο ναός του Αγίου Ιωάννη. Λίγο έξω από τον οικισμό λειτουργούσε η μονή της Αγίας Σοφίας που διατηρεί πλήθος αναγεννησιακών στοιχείων στην αρχιτεκτονική και τον γλυπτό της διάκοσμο.

ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΑΡΜΕΝΩΝ ΣΗΤΕΙΑΣ

Ερημιά και εγκατάλειψη. Κάτοικος ένας. Χωρίς νερό, χωρίς φως. Ησυχία που διακόπτουν μόνο τα βελάσματα και τα κουδούνια των προβάτων.

Μονή ερημωμένη στην περιφέρεια της πρώην κοινότητας Αρμένων, επαρχίας Σητείας, Ν. Λασιθίου. Ήταν κτισμένη πάνω σε γήλοφο, κοντά στο χωριό Ετιά. Ιδρύθηκε την περίοδο της Βενετοκρατίας αλλά το πότε ακριβώς είναι άγνωστο. Πιθανότατα από μοναχούς μονυδρίων, που ήταν στα νότια παράλια της Σητείας ύστερα από την καταστροφή τους από τους Τούρκους πειρατές το 14ο και 15ο αιώνα. Η χρονολογία 1634, που αναφέρεται σε επιγραφή της πύλης της μονής, αναφέρεται σε ανακαίνισή της, ύστερα από το σεισμό του 1612. Το 1866 ανακαινίστηκε και πάλι και το 1870 χρησιμοποιήθηκε ως διδακτήριο για τα παιδιά των γύρω οικισμών. Το 1885 μόνασαν εκεί οι ιερομόναχοι Γεννάδιος Μυτάκης και Ιωαννίκιος (Ιωάννης) Τσαρδινάκης μέχρι το 1901, οπότε διαλύθηκε με τον καταστατικό νόμο της Κρητικής Πολιτείας και παραχωρήθηκε στην ενορία της κοινότητας Αρμένων. Ο ναός της Αγίας Σοφίας ήταν κάποτε μια από τις πιο σπουδαίες μονές της Ανατολικής Κρήτης. Δεν αναφέρεται στην περιήγηση του Buondelmondi του 1415, αλλά φαίνεται πως ιδρύθηκε τον ίδιο αιώνα ίσως από τους κτήτορες της Μονής Τοπλού. Η οικογένεια Κορνάρων συνέβαλε υλικά στην διατήρησή της. Είχε μεγάλη περιουσία μοναστηριακή που έφθανε μέχρι τα Πιλαλήματα και τον Μαρουλά. Στους πρόποδες του απέναντι λοφίσκου ο μικρός ναός του Αγίου Πνεύματος ανήκε στη μονή. Η εκκλησία που διασώζεται είναι του τύπου βασιλικής, αλλά χωρίς νάρθηκα και πρέπει να κτίστηκε σε δυο φάσεις. Το τέμπλο της είναι ξυλόγλυπτο. Από τις εικόνες της η Παναγία η Γλυκοφιλούσα είναι καλής τέχνης. Το 1858 οι Χριστιανοί της περιοχής με αφορμή σχετικό φιρμάνι του Σουλτάνου προσπάθησαν να κάνουν σχολείο στη Μονή που όμως δεν τελείωσε. Ο ηγούμενος της Μονής Καψά Γεροντογιάννης που κατέφυγε εκεί μετά την επανάσταση του 1866 ανακαίνισε τη Μονή σε σημαντικό βαθμό. Το 1870 συμπληρώθηκε το κτήριο που προοριζόταν για σχολείο και άρχισε να λειτουργεί με πρώτο διευθυντή το Γεώργιο Λόγιο απόφοιτο της Ριζαρείου από τις Γούβες της Πεδιάδος. Πολλοί μαθητές έμεναν στα κελιά της Μονής. Τον Λόγιο διαδέχθηκε ο μαθητής του από το Χανδρά Ιωάννης Αβρονιδάκης. Το σχολείο εγκαταλείφθηκε όταν ιδρύθηκαν συστηματικά σχολεία σε κάθε χωριό σχεδόν.

Ο Άγιος Ιωάννης ο Πρόδρομος που βρίσκεται μέσα στους Αρμένους, ταυτίζεται με το ναό που δηλώνουν στην απογραφή του 1637 ο παπάς Γιώργης Κούνιος και ο παπάς Γιάννης Κατραβάς. Tο γεγονός ότι οι ιερείς εμφανίζονται ως εφημέριοι και κτήτορες του ναού τον χρονολογούν στις πρώτες δεκαετίες του 17ου αιώνα. Ο ναός είναι μονόχωρος με οξυκόρυφο θόλο. Φέρει λαξευτής λιθοδομής λιτά ανοίγματα, τετράγωνο αγιοθύριδο και είσοδο στα νότια με ελαφρώς κοσμημένο περίθυρο.