Εκκλησία

Τριάντα χιλιόμετρα ανατολικά της Ιεράπετρας ,βρίσκεται η δημοτική ενότητα του Αγίου Στεφάνου που εκτός απ’ το ομώνυμο γραφικό χωριό περιλαμβάνει και το δημοφιλές τουριστικό θέρετρο του Μακρύ Γιαλού. Ο Πληθυσμός του οικισμού είναι 131 κάτοικοι (Απογραφή 2011), 305 κάτοικοι (Απογραφή 1583)

Χτισμένος πάνω σε λόφο στα 453 μ. υψόμετρο ο γραφικός οικισμός του Αγίου Στεφάνου αποτελεί ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα της ορεινής κουλτούρας του Κρητικού λαού. Η προνομιακή του θέση προσφέρει μοναδική θέα στο Λιβυκό Πέλαγος και τα βουνά της Θρυπτής ενώ σε απόσταση μικρότερη των έξι χιλιομέτρων κάτοικοι και επισκέπτες μπορούν να απολαύσουν τις πολυσύχναστες παραλίες του Μακρύ Γιαλού.

Οι παλιότεροι θα θυμόνται τον οικισμό με το όνομα «Γρας», ονομασία που για την προέλευση της υπάρχουν διαφορετικές ερμηνείες με τους περισσότερους να πιστέυουν πως πρ. Το σημερινό του όνομα το οφείλει στον εντυπωσιακό ιερό ναό του Αγίου Στεφάνου, ο οποίος διακρίνεται για την ιδιαίτερη αρχιτεκτονική, τον εσωτερικό αλλά και τον εξωτερικό διάκοσμό του. Αυτός είναι και το κύριο σημείο αναφοράς του χωριού, με την μικρή πλατεία στο πλάι του να συγκεντρώνει στα καφενεία της τους κατοίκους του χωριού.

Ο Άγιος Στέφανος ξεχωρίζει για την πυκνή του δόμηση και τα δαιδαλώδη πλακώστρωτα σοκάκια του. Κάπου εκεί θα συναντήσετε το Κιμέρι, την παλιά ( και πλέον αναπαλαιωμένη) πηγή του χωριού με την χαρακτηριστική καμάρα της, στις γούρνες της οποίας οι γυναίκες έπλεναν τα ρούχα τους τις εποχές που το νερό δεν είχε φτάσει ακόμα στα σπίτια του οικισμού.

Πάνω στον δύσβατο και απόκρημνο λόφο στην κορυφή του χωριού, δέσποζε κάποτε ο «Κάστελος» ή «Φορτέτσα». Ένα, ερειπωμένο πλέον, ενετικό φρούριο το οποίο πιστεύεται πως έχει χτιστεί στα θεμέλια ακρόπολης, πιθανότατα των γεωμετρικών χρόνων, και σύμφωνα με τους θρύλους του χωριού καταστράφηκε από τις επιδρομές του διαβόητου πειρατή Μπαρμπαρόσα. Αν και στην περιοχή δεν έχουν γίνει συστηματικές ανασκαφές, ευρήματα υποδεικνύουν πως κατοικείται από τον 9ο π.χ αιώνα.
Λόγω της αλματώδους τουριστικής ανάπτυξης του Μακρύ Γιαλού που ξεκίνησε την δεκαετία του 80’, πολλοί Αγιοστεφανιώτες εγκατέλειψαν την περιοχή μετακομίζοντας στα πιο «εύφορα» θαλασσινά εδάφη, όμως στις μέρες μας ο Άγιος Στέφανος είναι ένα ορεινό χωριό που ξαναζωντανεύει με γοργούς ρυθμούς. Κύρια αιτία είναι η -εκ νέου-ανακάλυψη της ομορφιάς του χωριού από τους τουρίστες που πλημμύριζαν κάθε καλοκαίρι τις γύρω παραθαλάσσιες περιοχές. Δεκάδες είναι οι αλλοδαποί-κυρίως βορειοευρωπαίοι- που εκτίμησαν την ιδιαίτερη γραφικότητα της περιοχής και το ήπιο κλίμα της, αγοράζουν σπίτια και εκτάσεις, μετακομίζουν είτε περιστασιακά είτε μόνιμα στον Άγιο Στέφανο, δίνοντας ένα πιο ζωηρό χρώμα στην περιοχή. Το καλοκαίρια ο πληθυσμός του χωριού υπερδιπλασιάζεται και η περιοχή ζωντανεύει.

Τα καφενεία της περιοχής φιλοξενούν κάθε λογής εκδηλώσεις από ανταλλακτικά παζάρια την ημέρα μέχρι βραδιές εκμάθησης λύρας και μπουζουκιού για τους ξένους της περιοχής. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί ο Φιλίπ απ’ το Βέλγιο, ο οποίος αφού ταξίδεψε ψάχνοντας ολόκληρη την Κρήτη, κατέληξε να μείνει μόνιμα στον Άγιο Στέφανο για να στήσει το δικό του μικρό αστεροσκοπείο, στο οποίο ο καθένας πλέον μπορεί να απολαύσει τον έναστρο ουρανό καθ’ όλη την διάρκεια του χρόνου.

Υψώνεται επιβλητικός στα νότια του χωριού. Είναι δίκλιτος και διμάρτυρος. Το ένα κλίτος είναι αφιερωμένο στον Άγιο Στέφανο (27 Δεκεμβρίου) και το άλλο στον Άγιο Νικόλαο (6 Δεκεμβρίου).

Έχει δύο εισόδους μία στη δυτική και μία στη νότια πλευρά του. Η κύρια είσοδος είναι στα νότια όπου πάνω από το ανώφλι υπάρχει σκαλιστή διακόσμηση  και μικρά εφυαλωμένα πιάτα που κατά την παράδοση εντοίχισαν οι κτίστες του ναού.
Το πότε κτίστηκε ο ναός δεν είναι εξακριβωμένο. Το βέβαιο είναι ότι στη θέση του σημερινού ναού υπήρχε μικρό εκκλησάκι αφιερωμένο στον ίδιο μάρτυρα.

Η παράδοση αναφέρει ότι ο σημερινός ναός κτιζόταν επί 60 χρόνια. Υλικά που χρησιμοποιήθηκαν κυρίως πέτρα και πελέκι.
Στο ιερό του ναού φυλάσσονται δύο εικόνες: η Βρεφοκρατούσα και ο Χριστός Αρχιερεύς που λέγεται ότι προέρχονται από το παλιό εκκλήσάκι. Προφανώς το όνομα του σημερινού χωριού το οφείλει στο ναό του Αγίου Στεφάνου.

 (Πληροφορίες από το βιβλίο του αρχαιολόγου Ν. Παπαδάκη)