Λόφος Αζοϊρές

Η Άπτερα, η οποία βρίσκεται σε απόσταση 15 περίπου χλμ. από την πόλη των Χανίων και πάνω από τον κόλπο της Σούδας, υπήρξε στα μινωικά χρόνια μία από τις σπουδαιότερες πόλεις - κράτη της Κρήτης. Βρίσκεται σε ένα εκτεταμένο υψίπεδο με υψόμετρο 200μ. με μια εκπληκτική θέα προς τον κόλπο της Σούδας.

Η ιστορία της ξεκινά από την μινωική εποχή (3500- 1070 π.X), ωστόσο τα πιο ορατά αρχαιολογικά ίχνη στα ερείπια ανάγονται στην γεωμετρική εποχή (1000- 685 π.X.), την Ελληνιστική περίοδο (323- 67 π.X) και την Ρωμαιοκρατία (67 π.X- 324 μ.X.).

Ελληνιστική περίοδο (323- 67 π.X) και την Ρωμαιοκρατία (67 π.X- 324 μ.X.). Οχυρωματικά έργα, υδραγωγεία, δημόσια λουτρά, και τάφοι είναι μερικά από τα ευρήματα που κανείς μπορεί να δει. Από τα σωζόμενα αρχαία οικοδομήματα τα πιο εντυπωσιακά είναι τα συγκροτήματα των ρωμαϊκών δεξαμενών, που μαζί με τα πολυάριθμα πηγάδια και τις στέρνες εξυπηρετούσαν τις ανάγκες της πόλης και τροφοδοτούσαν τις εγκαταστάσεις των δημόσιων και ιδιωτικών λουτρών. Η πόλη διέθετε θέατρο, το οποίο δεν έχει ακόμα αποκαλυφθεί πλήρως.

Για την προστασία της είχε κατασκευαστεί τείχος, από το οποίο σήμερα σώζεται τμήμα 4 χιλιομέτρων περίπου. Κατά την περίοδο 1866-69 ανεγέρθηκε από τους Τούρκους κατακτητές το κάστρο με στόχο τη καταστολή της Κρητικής Επανάστασης. Σε μικρή απόσταση από τις αρχαιότητες βρίσκονται δύο μοναδικής ιστορικής αξίας φρούρια. Πρόκειται για το «Παλαίκαστρο» που κτίστηκε από τους Τούρκους με αφορμή την επανάσταση του 1866 και το φρούριο «Ιτζεδίν» που βρίσκεται στη θέση Καλάμι. Το Ιτζεδίν κτίστηκε το 1872, διέθετε στρατώνες, νοσοκομείο και άλλες εγκαταστάσεις, ενώ χρησιμοποιήθηκε μέχρι πρόσφατα ως φυλακή πολιτικών κρατουμένων. Τα τελευταία χρόνια η ΚΕ΄ Εφορεία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων διενεργεί συστηματική ανασκαφική έρευνα στον αρχαιολογικό χώρο της Απτέρας και σωστικές ανασκαφές στην ευρύτερη περιοχή.

Ο τάφος βρίσκεται στο δυτικότερο τμήμα του λόφου Αζοϊρές, νότια της Απτέρας και ανατολικά του επαρχιακού δρόμου που οδηγεί στο σύγχρονο χωριό Στύλος Αποκορώνου. Μετά από υπόδειξη ιδιώτη, ανασκάφτηκε το 1961 από τους Ν. Πλάτωνα και Κ. Δαβάρα. Πρόκειται για μνημειακό θολωτό τάφο τοπάρχη της περιοχής, με κυκλικό, λιθόκτιστο θάλαμο και μακρύ, κτιστό δρόμο.

Αρχικά ερευνήθηκε ο θόλος του τάφου με τον κυκλικό λιθόκτιστο θάλαμο, διαμέτρου 4.30 μ., ο οποίος βρέθηκε συλημένος. Από τα όστρακα του κατώτατου στρώματος του θαλάμου ο τάφος χρονολογήθηκε στην Υστερομινωική ΙΙΙ Β περίοδο (περ. 1390 - 1190 π.Χ.). Στο ανακουφιστικό τρίγωνο, πάνω από το υπέρθυρο της εισόδου, ύψους 0.70 μ., βρέθηκαν 12 κύπελλα της όψιμης ελληνιστικής περιόδου, στοιχείο που δηλώνει την τέλεση εναγισμών εκεί. Ανάλογα αγγεία ελληνιστικών χρόνων βρέθηκαν και στο δρόμο, αλλά και σε διαταραγμένα στρώματα και μέσα στην επίχωσή του.

Ο τάφος κατέστη επισκέψιμος το 1970 όταν ερευνήθηκε από τον Κ. Δαβάρα ο λιθόκτιτος δρόμος του, μήκους 20.80 μ., και αφαιρέθηκε το σωζόμενο τμήμα του φράγματος της εισόδου.

Την ίδια χρονιά ο Κ. Δαβάρας ανέσκαψε στη ΝΑ πλευρά του λόφου Αζοϊρές, τμήμα σημαντικού μινωικού οικισμού. Ο οικισμός, στον οποίο φαίνεται ότι ανήκει και ο θολωτός τάφος, συνδέεται ίσως με την Απτέρα της μινωικής περιόδου, γνωστή από τις πινακίδες της Γραμμικής γραφής Β΄ με την ονομασία A-pa-ta-wa. Η ίδρυση του οικισμού τοποθετείται στα πρωτομινωικά χρόνια και η εγκατάλειψή του στην Υστερομινωική ΙΙΙ Γ περίοδο (περ. 1190 - 1070 π.Χ.)

Ο πανέμορφος μεσοβυζαντινός ναός της Παναγίας Ζερβιώτισσας βρίσκεται στο Στύλο Αποκορώνου στα Χανιά και συγκεκριμένα στην περιοχή της αρχαίας πόλης Απτέρας, σε απόσταση περίπου 25 χιλιομέτρων από τα Χανιά. Τον ναό θα χρειαστεί να ψάξουμε λίγο να τον βρούμε γιατί δε βρίσκεται σε εμφανές σημείο πάνω στο δρόμο, αλλά θα πρέπει να ακολουθήσουμε τις πινακίδες από την είσοδο του χωριού, οδηγούμενοι μέσα από έναν κακοφτιαγμένο χωματόδρομο ανάμεσα σε ελιές και περιβόλια και θα τον συναντήσουμε μετά από 5 λεπτά πορείας με το αυτοκίνητο.

Ο ναός χρονολογείται από τον 11ο αιώνα μ.Χ. όταν ο αυτοκράτορας Αλέξιος Α' ο Κομνηνός (1081 - 1118 μ.Χ.) παραχώρησε στον Όσιο Χριστόδουλο από το μοναστήρι του Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου της Πάτμου, κτήματα από την περιοχή της Άπτερας στην επαρχία των Χανίων. Εκεί στα τέλη του 11ου - αρχές 12ου αιώνα μ.Χ. οι μοναχοί από τη μονή της Πάτμου έχτισαν ένα μετόχι.

Ο ναός ονομάζεται και Μοναστήρα λόγω του μεγάλου μεγέθους του, ενώ το όνομα Ζερβιώτισσα του δόθηκε από κάποια εικόνα της Παναγίας της Αριστεροκρατούσας. Επίσης η εκκλησία είναι γνωστή και με το όνομα Σερβιώτισσα.

Ο ναός είναι χτισμένος στον αρχιτεκτονικό τύπο του σταυροειδούς με τρούλο (ελάχιστοι ναοί στο τύπο αυτό περιλαμβάνονται ανάμεσα στους χίλιους περίπου βυζαντινούς της Κρήτης) με τις εξωτερικές επιφάνειες διαμορφωμένες πλαστικά με τυφλά αψιδώματα από λίθους και πλίνθος, που συνδέονται με την καλλιτεχνική παράδοση της Κωνσταντινούπολης. Η κάτοψη που θυμίζει έντονα τρίκλιτη βασιλική, συνδέεται με τους ελλαδικούς μεταβατικούς ναούς, ενώ αρχαϊσμό αποτελούν και οι τρεις ημικυλινδρικές αψίδες και το τρίλοβο, με ισουψείς λοβούς παράθυρο του ιερού, καθώς και οι κάμερες που καλύπτουν τα γωνιαία διαμερίσματα.

Αρχικά υπήρχε ένας μικρός ναός στο εσωτερικό του βορείου κλίτους, ο οποίος στη συνέχεια αντικαταστάθηκε από ένα μεγαλύτερο μονόχωρο. Ύπαρξη θεμελίων προγενέστερου ναού διαπιστώθηκε και στην αψίδα και τον ανατολικό τοίχο του νότιου κλίτους. Αργότερα γύρω στα μέσα του 13ου αιώνα μ.Χ. ανακατασκευάστηκε και τοιχογραφήθηκε το βόρειο κλίτος και στη συνέχεια κατασκευάστηκε ο σταυρεπίστεγος νάρθηκας. Το νότιο κλίτος ανακατασκευάστηκε και τοιχογραφήθηκε κατά το πρώτο μισό του 15ου αιώνα μ.Χ., ενώ ένα δεύτερο στρώμα τοιχογραφιών σε ορισμένα σημεία χρονολογείται στον επόμενο αιώνα. Από την ανασκαφή του νεκροταφείου γύρω από το ναό, με τα αλλεπάλληλα στρώματα τάφων, προέκυψαν αξιόλογα ευρήματα, πολλά από τα οποία φιλοξενούνται στη Βυζαντινή Συλλογή Χανίων.

http://www.saint.gr/