Αρχαιολογική Συλλογή Νεάπολης

Ο ναός βρίσκεται σε περιοχή με ετήσιες καλλιέργιες, ελαιόδεντρα, ενώ κοντά του φύονται κυπαρίσσια.

Ο Άγιος Γεώργιος ο Ψαθάς βρίσκεται στα περίχωρα της Νεάπολης. Στο δρόμο για Βρύσες, δύο στροφές έξω από τη Νεάπολη στα αριστερά υπάρχει ένα μονοπάτι που οδηγεί στο μνημείο. Ο ναός βρίσκεται ανάμεσα σε δέντρα, είναι μονόχωρος καμαροσκέπαστος, πλήρως ανακαινισμένος και έχει βόρεια είσοδο. Για τον Άγιο Γεώργιο γίνεται μνεία από τον Πατσιδιώτη το 1552.

2ο ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΝΕΑΠΟΛΗΣ

Η Νεάπολη βρίσκεται στο βορειοδυτικό μέρος του Νομού Λασιθίου. Απέχει 45 περίπου χιλιόμετρα από το Ηράκλειο και 10 χλμ. περίπου από τον Άγιο Νικόλαο. Τα κυριότερα χωριά της περιοχής είναι: Το Βραχάσι, το Σίσι, οι Βρύσες, η Μίλατος, το Χουμεριάκο, η Λατσίδα, η Βουλισμένη, η Φουρνή, το Καστέλι, το Καρύδι, ο Νικηθιανός, ο Άγιος Αντώνιος και το Κουνάλι.

Η έκταση του διαμερίσματος είναι 194 τετραγωνικά χιλιόμετρα και ο πληθυσμός 6.883 άτομα.

Ιστορική Αναδρομή

Κατά την Βενετοκρατία, στη θέση της σημερινής πόλης, ήταν ένα μικρό χωριό που λεγόταν Καρές. Το χωριό αυτό καταστράφηκε από τους Βενετούς και ξαναχτίστηκε από την αρχή. Γι' αυτό κατά την τουρκοκρατία ήταν γνωστό με το όνομα Καινούριο Χωριό. Το Καινούριο Χωριό γρήγορα εξελίσσεται σε πόλη και ονομάζεται Νεάπολις. Ο τούρκος διοικητής του Λασιθίου πασάς Κωστής Αδοσίδης, άνθρωπος τολμηρός και καινοτόμος, έκανε το μικρό χωριό σπουδαία πόλη: εγκατέστησε εκεί την έδρα της διοίκησης και προχώρησε σε αξιόλογα έργα που διαμόρφωσαν το σύγχρονο πρόσωπο της Νεάπολης.

Μέχρι το 1904 η Νεάπολη δέσποζε σαν πρωτεύουσα του νομού Λασιθίου, οπότε η πρωτεύουσα μεταφέρθηκε στον Αγιο Νικόλαο.
Η Νεάπολη είναι γνωστή από τις αρχές του 14ου αιώνα, με τα ονόματα Καρές, Καινούργιο Χωριό, Νεοχώρι, Νεάπολη, συνδέθηκε με την ίδρυση του νομού Λασιθίου. Από τότε η εξέλιξη της είναι ταχύτατη, αναμορφώνεται ριζικά με την τοποθέτηση στη θέση του Τούρκου Διοικητή (Νομάρχη θα λέγαμε σήμερα) του Χριστιανού υπαλλήλου της Υψηλής Πύλης Κώστα Αδοσίδη Πασά.
Το πρώτο Διοικητήριο (σημερινό Πρωτοδικείο), το Νοσοκομείο (μέχρι πρόσφατα Γυμνάσιο), η μεταφορά της Μητρόπολης Πέτρας από τη Μονή του Αρετίου στη Νεάπολη, οι ρυμοτομίες, που επέβαλε με το κύρος του ο Τούρκος Πασάς, αποδεικνύονται ευεργετικά καθώς το χωριό μοιάζει περισσότερο με κωμόπολη.
Από το 1868 μέχρι το 1904 ορίζεται ως πρωτεύουσα του νομού, η δε μεταφορά της έδρας ελάχιστα επηρέασε την εξέλιξη της Νεάπολης, που ζει τη χρυσή εποχή της μέχρι τα μέσα του αιώνα μας. Παραμένει το εμπορικό κέντρο της επαρχίας και σ΄ένα βαθμό ολόκληρου του νομού, κέντρο πνευματικής ζωής και στο πρώτο μισό του αιώνα μας η μικρή κοινωνία της αγωνίζεται, όσο μπορεί, να εισάγει στοιχεία του σύγχρονου πολιτισμού στο νομό μας. Ο εξηλεκτρισμός, ο πρώτος κινηματογράφος, τα πρώτα εμπορικά και κοσμικά καταστήματα καθώς και ο Μητροπολιτικός Ναός της Μεγάλης Παναγίας, που οικοδομείται εκείνη την εποχή, στολίδι του τόπου και μνημείο με μεγάλη πνευματική και αρχιτεκτονική αξία, είναι αυτά, που αλλάζουν την όψη της πόλης σ’ ένα νομό, που υστερεί καταφανώς σε εξέλιξη από την υπόλοιπη Κρήτη.
Ο τοπικός τύπος (εκδίδονται πολλές εφημερίδες και περιοδικά, όπως η Αυγή, ο ΛΑΟΣ τα ΕΠΑΡΧΙΩΤΙΚΑ ΝΕΑ και η ΔΡΗΡΟΣ) όχι μόνο συνεχίζουν την πνευματική παράδοση του τόπου, αλλά και προβάλλουν και αιτήματα ολόκληρου του Νομού.
Στα χρόνια του πολέμου και της κατοχής ο ρυθμός ανάπτυξης ανακόπτεται ριζικά. Η Νεάπολη ορίζεται ως έδρα ολόκληρης της Ιταλικής Μεραρχίας. Μετά το πόλεμο η Νεάπολη δεν κατάφερε να ξαναβρεί τους προπολεμικούς ρυθμούς προόδου. Η περίοδος 1960-1990 οδήγησε τον τόπο σε κατάσταση παρακμής, καθώς η οικονομία παρά τις προσπάθειες των κατοίκων της πέρασε μια μακρόχρονη στασιμότητα με αποτέλεσμα την αθρόα μετανάστευση του πιο ζωντανού κομματιού του πληθυσμού της.

Αξιοθέατα

Στη πόλη υπάρχει Λαογραφικό Μουσείο της Πολιτιστικής και Λαογραφικής Εταιρείας Απάνω Μεραμπέλου στον α' όροφο ενός εξαιρετικού κτιρίου. Στο κτίριο του πρώην ορφανοτροφείου, σε μια κατάλληλα ανακαινισμένη και διαμορφωμένη αίθουσα, λειτουργεί η αρχαιολογική συλλογή Νεάπολης. Ανατολικά της Νεάπολης, πάνω στο ύψωμα του λόφου "Άγιος Αντώνιος" βρίσκεται η Δρήρος, μια από τις σπουδαιότερες αρχαίες πόλεις της Κρήτης.

Το μοναστήρι του Αγίου Πνεύματος βρισκόταν μέσα στα όρια της βενετικής Νεάπολης - Καινούριο Χωριό. Σήμερα σώζεται μόνο ο ναός μέσα στον πολεοδομικό ιστό της Νεάπολης. Ο ναός της μονής είναι μονόχωρος, καμαροσκέπαστος, με οξυκόρυφη καμάρα και έχει δυτική είσοδο. Τα μορφολογικά στοιχεία του επιτρέπουν τη χρονολόγησή του στον 16ο αιώνα (Χρονάκη). Γύρω από το ναό δε σώζονται άλλα κατάλοιπα του μοναστηριού. Η μονή αναφέρεται σε πηγές το 17ο αιώνα. Στην απογραφή του 1635 ο μοναχός Μανόλης Κοντογιάννης δηλώνει το μοναστήρι ως ανήκοντα στην Ανιεζίνα Χανδακιτοπούλα (Χρονάκη 1997, 267).

1ο ΝΗΠΙΑΓΩΓΕΙΟ ΝΕΑΠΟΛΗΣ ΜΕΡΑΜΒΕΛ

Το Παλαιό Γυμνάσιο Νεάπολης έχει χαρακτηριστεί ως ιστορικό διατηρητέο μνημείο με την ΥΑ/1881/18204/12-9-78. Πρόκειται για ισόγειο πετρόκτιστο κτήριο που στεγάζεται με ξύλινη κεραμοσκεπή στέγη. Η κάτοψη του διαμορφώνεται σε σχήμα Π περικλείοντας ένα ανοικτό αίθριο. Περιμετρικά του αιθρίου υπάρχει ένα περιστύλιο που λειτουργεί ως διάδρομος επικοινωνίας των χώρων των δύο παράλληλων σκελών του κτηρίου μεταξύ τους.