Αγίου Αντωνίου Πατσός

Βόρεια του χωριού ευρίσκεται το Σπήλαιο του Κραναίου Ερμού, μέσα στο Φαράγγι του Αγίου Αντωνίου. Το σπήλαιο αυτό ήταν ο τόπος λατρείας του Κραναίου Ερμή, όπως προκύπτει από την αναθηματική επιγραφή "Ερμή Κραναίω, Δώρος Στεφάνω ευχήν".
Οι πρώτες ανασκαφές στο Σπήλαιο έγιναν το 1885-6 από τον F. Halbherr, στο χώρο που βρίσκεται σήμερα το εκκλησάκι του Αγ. Αντωνίου. Τα ευρήματα (ανθρωπόμορφα και ζωόμορφα ειδώλια ευρίσκονται στο Μουσείο Ηρακλείου). Το 1894 βρέθηκαν και άλλα τα οποία πουλήθηκαν στον Evans και ευρίσκονται στο Μουσείο της Οξφόρδης. Οι πλέον πρόσφατες ανασκαφές έγιναν το 1989 από την ΚΕ΄Εφορία Κλασσικών Αρχαιοτήτων ( υπό την Αρχαιολόγο κ. Νινιού). Οι ανασκαφές έδειξαν ότι η μινωική λατρεία ετελείτο κυρίως στο χώρο της Βραχοσκεπής και βρέθηκαν οστά ζώων που είχαν τεθεί στην πυρά, όπως επίσης και αγγεία-ειδώλια.
Στις ίδιες ανασκαφές, τέλος, βρέθηκε αγαλματίδιο του μυθικού θεού Πάνα. Σήμερα ο χώρος αυτός έχει διαμορφωθεί με διάφορες αισθητικές επεμβάσεις της Δ/νσης Δασών, ένας επισκέψιμος χώρος σε συνδυασμό με το προσκύνημα στο εκκλησάκι του Αγίου Αντωνίου, το οποίο είναι κάτω από τη Βραχοσκεπή του Φαραγγιού. Ο επισκέπτης ή προσκυνητής μπορεί να απολαύσει τη δροσιά από τα υπεραιωνόβια πλατάνια, τον ίσκιο της Βραχοσκεπής, το νερό του ποταμού που διέρχεται και καταλήγει στο Φράγμα των Ποταμών.

H Εκκλησία του Αγίου Αντωνίου, στο φαράγγι της Πατσού.

Ο μοναδικός ναός, χτισμένος μέσα στο λαξευμένο βράχο, συγκεντρώνει κάθε χρόνο πλήθος πιστών την ημέρα της εορτής του Αγίου Αντωνίου, ενώ ο Σύλλογος του χωριού προσφέρει στους προσκυνητές ,το καθιερωμένο βραστό με το ζουμί του.

Βορειότερα κατά 300 μέτρα και στην απέναντι μεριά του φαραγιού υπάρχει ένα δεύτερο αρκετά μικρότερο σπήλαιο που οναμάζεται φουρναρέ

Απόσταση από Ρέθυμνο: 30 χλμ. Διαδρομή: Διακλάδωση δεξιά στο 21 χλμ. Του δρόμου προς Αμάρι- Βολιώνες- Παντάνασσα- Πατσός.
Υψόμετρο: 490 μ.
Η Πατσός είναι ένα μικρό σε πληθυσμό κατάφυτο χωριό της πρώην επαρχίας Αμαρίου. Τώρα είναι Δημοτικό Διαμέρισμα του Δήμου Αμαρίου του Νομού Ρεθύμνου.
Βρίσκεται κοντά στους πρόποδες του υψώματος Σωρός, σε υψόμετρο 490 μ., και απέχει από την πόλη του Ρεθύμνου 30 χλμ. Γύρω του ευρίσκονται τα χωριά: Καρίνες, Σπήλι, Γερακάρι. Στη διαδρομή από Ρέθυμνο συναντούμε τον οικισμό Πρασσές, Ποταμούς (όπου κατασκευάζεται το ομώνυμο Φράγμα), οι Βολιώνες και η Παντάνασσα.
Διαθέτει πλούσια βλάστηση. Παράγει κάθε είδους προϊόντα καλής ποιότητας, όπως λάδι, καρύδια, κεράσια, οπωρικά, εσπεριδοειδή. Όλη η βλάστηση και οι καλλιέργειές του οφείλονται στις πολλές πηγές νερού που διαθέτει και τρέχουν καλής ποιότητας νερό ολόκληρο το χρόνο.
Δε γνωρίζουμε πότε ιδρύθηκε το χωριό. Είναι όμως γνωστό ότι εκεί κοντά υπήρχε ζωή από τα πρώτα μινωικά χρόνια, ίσως και νωρίτερα, όπως αποδεικνύεται από τα ευρήματα στο παρακείμενο σπήλαιο του Αγίου Αντωνίου, το "Κραναίο Άντρο". Πολλές εκδοχές έχουν αναφερθεί για την προέλευση του ονόματος του χωριού χωρίς καμία να έχει επικρατήσει σύμφωνα και με στοιχεία που έχει συλλέξει ο Πρόεδρος της Λαογραφικής Εταιρείας Ρεθύμνου (Ι.Λ.Ε.Ρ.) κ Τρούλλης.
Πιθανή προέλευσή του είναι το επώνυμο Pazo, που αναφέρεται στα έγγραφα του Δουκικού αρχείου του Χάνδακα. Ομόηχη λέξη ως επίθετο, πατσός, (= σίμος, από το πατέω-πατώ, με τη σημασία του κοίλου). Υπάρχουν τοπωνύμια με το όνομα Πατσός στην Αργυρούπολη και στο Κακοδίκι Σελίνου Χανίων. Τέλος, δεν έχει πείσει ότι το όνομα προέρχεται από τη λατινική PAX (=ειρήνη).
Το χωριό αναφέρεται στο έργο του Barozzi το 1577 με 110 κατοίκους. Στην απογραφή του 1881 αναφέρεται Πατσώ, ανήκει στο Δήμο Μέρωνα και έχει 301 κατοίκους ( 14 Χριστιανούς και 287 Τούρκους). Το 1920 γράφεται Πατσός και ανήκει διοικητικά στην κοινότητα Αντάνασσος, και το 1940 είναι έδρα της ομώνυμης κοινότητας.
Εντός του οικισμού του χωριού ευρίσκεται o ερειπωμένος ναός της Παναγίας (Γέννησις της Θεοτόκου), ο οποίος ήταν Μητροπολιτικός Ναός στα 1357. Σώζονται λίγες τοιχογραφίες και όσες διασώθηκαν ευρίσκονται στο Μουσείο Αγ. Αικατερίνης στο Ηράκλειο.