Άγιος Παντελεήμων-Αγία Παρασκευή

Ακρόπολη Σμαρίου
Στο τεκμηριωμένα κατοικούμενο από τα Πρωτομινωικά χρόνια (μέσα 3ης χιλιετίας π.Χ. περ.) Σμάρι, σημαντικότερη ανασκαμμένη θέση είναι η Ακρόπολη του λόφου του Προφήτη Ηλία. Τα αρχιτεκτονικά λείψανα, που έχουν βρεθεί παραπέμπουν σε συνεχή χρήση του χώρου από τη Μεσομινωική μέχρι και την Ανατολίζουσα εποχή (1800 - 630 π.Χ.). Στην κορυφή του λόφου, σε έξαρμα διαστάσεων 30 x 40 μ. (Τρουλλί) και εντός ισχυρού περιβόλου έχουν ανασκαφεί τρία παράλληλα επιμήκη οικοδομήματα, ιερός οίκος της Αθηνάς Εργάνης, αύλειοι χώροι και βοηθητικά κτίσματα, όλα χρονολογούμενα στη Γεωμετρική/Ανατολίζουσα εποχή (800-630 π.Χ. περ.). Γύρω από τα κτίρια της κορυφής του Τρουλλίου είχε αναπτυχθεί οικισμός εντός δευτέρου περιβόλου με δίπυλο. Από τον οικισμό αυτό έχουν ανασκαφεί λίγα μεγαρόσχημα κτίρια, με ίχνη καταστροφής από πυρκαγιά γύρω στο 1000 π.Χ., αποθήκες, εργαστήρια και ένα κτίσμα με ταφική πυρά ΥΜ ΙΙΙΓ περιόδου (1200-1100 π.Χ. περίπου). Στην ευρύτερη περιοχή του Σμαρίου έχουν ανασκαφεί δέκα εγκαταστάσεις χρονολογούμενες από τα μινωικά έως και τα ρωμαϊκά χρόνια με αξιολογότερες και επισκέψιμες το θολωτό τάφο στο λόφο Λειβαδίτσα και μια ρωμαϊκή αγροικία στην είσοδο του χωριού.