Νιπιδιτός

Ο μύλος του Γαζέπη
Στην είσοδο του οικισμού Νιπιδιτός, βρίσκεται ανεμόμυλος του 19ου αιώνας, ο οποίος αποτελεί μέχρι σήμερα σημείο αναφοράς για τους κατοίκους των γύρω οικισμών. Ο πρώτος του ιδιοκτήτης, στον οποίο οφείλει το όνομά του, ήταν ο εύπορος έμπορος Μαθιός Αποστολάκης, γνωστός με το παρατσούκλι «Γαζέπης», που στα τούρκικα σημαίνει αγανακτισμένος.

Ο μύλος χτίστηκε κοντά στο χάνι του Αποστολάκη, σε μία τοποθεσία «πέρασμα» την εποχή εκείνη και σε μέρος κατάλληλο, όπου τα ρεύματα του αέρα ήταν ευνοϊκά για τη λειτουργία του. Αργότερα, στην περίοδο της Κατοχής, όταν είχε περάσει πια στα χέρια του γιου του Μαθιού, το κτίριο αποτέλεσε σημείο συνάντησης των κατοίκων που δούλευαν στα καταναγκαστικά έργα της περιοχής, για λογαριασμό των γερμανικών δυνάμεων. Λίγο μετά τη λήξη του πολέμου, το 1950, ο ανεμόμυλος επισκευάστηκε, ενώ μερικά χρόνια αργότερα, ιδιοκτήτης του, έγινε ο εγγονός του Γαζέπη. Η εμφάνιση όμως εργοστασίων με πιο σύγχρονο εξοπλισμό, οδήγησαν σύντομα στην οριστική παύση της λειτουργίας του. Σήμερα το κτίριο, διατηρεί τη βασική του μορφή και έχει κηρυχθεί προστατευόμενο μνημείο από την Εφορεία Νεότερων Μνημείων.

Στην ευρύτερη περιοχή του οικισμού Νιπιδιτός, κοντά στη θέση «Ξερόκαμπος» ανακαλύφθηκε το 1983 μέρος αξιόλογης αγροτικής εγκατάστασης, η οποία χρονολογείται στη Νεοανακτορική περίοδο. Η προνομιακή της θέση, είναι ενδεικτική της σημασίας της, καθώς βρισκόταν σε έφορο κάμπο που της εξασφάλιζε πλούσια παραγωγή, ενώ ταυτόχρονα, είχε άμεση ορατότητα και επικοινωνία με τα βόρεια παραλία, το οροπέδιο Λασιθίου αλλά και νοτιότερες περιοχές. Οι ανασκαφές εδώ, δεν έχουν αποκαλύψει μέχρι τώρα, τη μινωική εγκατάσταση στο σύνολό της και έτσι, δεν είναι ακόμα γνωστό το μέγεθος της έκτασης που καταλάμβανε.