Νομός: Ηρακλείου
Μέρη κοντινά με Εκκλησία
Armacha or Armaha village lies at 490 m above sea level, at a distance of 7km from Kastelli, with 110 residents (census 2001) and is first referred to by Barozzi in 1577. Armaha is rich in the production of agricultural and livestock products.
The Metropolitan Bishop, Tirnovos Voulgaria Ilarionas Kabanaris Sinitis was born, and is also buried here. A man of advanced learning, he wanted to translate the Bible to Demotic Greek.
Ναός Παναγίας και Αγίου Ιωάννη στη Μαθιά
Στη βόρειο τμήμα της Μαθιάς, κοντά στο κοιμητήριο του οικισμού, βρίσκεται δίχωρος καμαροσκέπαστος ναός αφιερωμένος στην Παναγία και στον Άγιο Ιωάννη. Ο σημερινός αρχιτεκτονικός του τύπος, έχει προκείψει με την προσθήκη 2ου κλίτους σε αρχική μονόχωρη εκκλησία.
Το νότιο κλίτος, είναι αφιερωμένο στην Κοίμηση της Θεοτόκου και αποτελεί τον αρχικό πυρήνα του ναού. Στο εσωτερικό του, διατηρεί πλούσιο εικονογραφικό διάκοσμο, ο οποίος χρονολογείται το 14ο αιώνα. Το εικονογραφικό πρόγραμμα, περιλαμβάνει σκηνές από το Χριστολογικό και το Μαριολογικό κύκλο, καθώς και μεμονωμένους αγίους. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον, παρουσιάζει στο δυτικό τοίχο, κάτω από τη μεγάλη σκηνή της Κοίμησης της Θεοτόκου, η συνοπτική απόδοση της Δευτέρας Παρουσίας με την απεικόνιση των κολασμένων.
Το βόρειο κλίτος του ναού, αφιερωμένο στον Άγιο Ιωάννη τον Πρόδρομο, δεν φέρει τοιχογραφίες και αποτελεί μεταγενέστερη προσθήκη, του 19ου αιώνα. Κατά τη οικοδομική αυτή επέμβαση, διανοίχτηκε άνοιγμα επικοινωνίας ανάμεσα στα δύο κλίτη, το οποίο κατέστρεψε τοιχογραφίες του βόρειου τοίχου της αρχικής μονόχωρης εκκλησίας.
Ναός Μεταμόρφωσης του Σωτήρος Χριστού στη Μαθιά
Νότια από τα ερείπια της θέσης «Μετόχι», στο «Ισμαήλ τον Πρίνο», βρίσκεται ο μονόχωρος καμαροσκέπαστος ναός της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος Χρηστού, βόρεια του οικισμού Μαθιά.
Εικάζεται ότι οικοδομήθηκε την περίοδο της Ενετοκρατίας, δεν διατηρούνται όμως πολλά στοιχεία της αρχικής του μορφής. Στη δυτική του πρόσοψη παρατηρούνται πέντε εντοιχισμένα, εφυαλωμένα πινάκια, τα οποία σχηματίζουν ισοσκελή σταυρό, πάνω από το θύρωμα της εισόδου. Μοναδικό στοιχείο του ναού είναι η καμπάνα του, η οποία αποτελεί το άνω μέρος οβίδας του 2ου παγκοσμίου πολέμου!
Στο εσωτερικό του, οι επάλληλες επιχρίσεις με ασβέστη, δεν επιτρέπουν τη διάγνωση τοιχογραφιών κάτω από αυτές, πιθανολογείται ωστόσο, ότι ο ναός ήταν τοιχογραφημένος, όπως και οι περισσότερες εκκλησίες του ίδιου αρχιτεκτονικού τύπου.
Άγιος Γεώργιος στη Μαθιά
Βορειοανατολικά του οικισμού Μαθιά βρίσκεται ο μονόχωρος, καμαροσκέπαστος ναός του Αγίου Γεωργίου. Η μοναδική είσοδος του ναού βρίσκεται στο δυτικό τοίχο ανάμεσα σε δυο παραστάδες από σκαλιστό ακόσμητο πωρόλιθο, ενώ το υπέρθυρο είναι διακοσμημένο με ανάγλυφο, εγγεγραμμένο σταυρό σε κύκλο.
Ο πλούσιος τοιχογραφικός διάκοσμος του ναού, έργο λαϊκότροπου ζωγράφου του ύστερου 13ου αιώνα, ακολουθεί σε γενικές γραμμές το καθιερωμένο εικονογραφικό πρόγραμμα. Έτσι, το τετρατοσφαίριο του ιερού καταλαμβάνει η Δέηση, ενώ στην κόγχη του απεικονίζεται η Κοινωνία των Αποστόλων. Επίσης στα μέτωπα του ανατολικού τοίχου παριστάνεται ο Άγιος Μανδήλιος και ο Ευαγγελισμός. Στον κυρίως ναό αναπτύσσονται στα ανώτερα τμήματα των τοίχων σκηνές από το Δωδεκάορτο, καθώς και μικρογραφικές σκηνές από τον κύκλο του τιμώμενου Αγίου. Στο κατώτερο μέρος των τοίχων, που καταλαμβάνει η ζώνη των Αγίων ενδιαφέρον παρουσιάζει στο νότιο τοίχο, η ασυνήθιστη παράσταση του Χριστού Κριτή Ξιφoφόρου ανάμεσα σε σεβίζοντες Αρχαγγέλους Μιχαήλ και Γαβριήλ. Δυστυχώς οι τοιχογραφίες του ναού δεν σώζονται σε καλή κατάσταση.
Βορειοανατολικά του οικισμού Μαθιά, βρίσκεται η θέση Μετόχι, μια πανέμορφη κατάφυτη τοποθεσία με αιωνόβια πλατάνια, τρεχούμενα νερά και εντυπωσιακή θέα προς την πεδιάδα και την Ακρόπολη Σμαρίου. Στο χώρο αυτό, έχουν γίνει κάποια έργα ανάπλασης, ενώ παράλληλα έχει διαμορφωθεί χώρος αναψυχής.
Στο μετόχι, υπάρχει ακόμα ο περίφημος «Πρίνος του Ισμαήλ Πασά», του επικεφαλής των Αιγυπτιακών δυνάμεων, που ήλθαν σε βοήθεια των Τούρκων για την κατάληψη του Λασιθίου, το 1867, την περίοδο της Κρητικής επανάστασης. Η ευρύτερη περιοχή, όπου βρίσκεται ο πρίνος που φέρει το όνομά του, πιθανόν αποτελούσε θέση στρατωνισμού των ανδρών του. Ενδιαφέρον παρουσιάζει το γεγονός ότι ο στρατηγός Φερίκ Ισμαήλ Σελίμ Πασά, ήταν Κρητικός με καταγωγή από το Λασίθι, ο οποίος είχε αρπαγεί από την οικογένειά του σε μικρή ηλικία και στη συνέχεια εξισλαμίσθηκε. Το αρχικό του όνομα ήταν Εμμανουήλ Παπαδάκης και σύμφωνα με την παράδοση, όταν έφτασε στο Λασίθι με σκοπό να το πυρπολήσει, γνώρισε τον τόπο γέννησης του και διέταξε οπισθοχώρηση. Τότε, ο Ομέρ Πασάς, αρχιστράτηγος των Τουρκοαιγυπτιακών δυνάμεων για να τον εκδικηθεί, έβαλε να τον δολοφονήσουν.
