Ανοικτό Θέατρο

Παναγία η Μεσοχωρήτισσα
Στην κεντρική πλατεία του Θραψανού, δεσπόζει σήμερα η όμορφη, λιθόχτιστη εκκλησία της Παναγίας της Μεσοχωρήτισσας. Πρόκειται για ένα δίκλιτο ναό, αφιερωμένο στα Εισόδια της Θεοτόκου και στους Άγιους Πάντες, ο οποίος φέρει το παλαιότερο πέτρινο καμπαναριό του χωριού. Αν και δεν είναι γνωστό το πότε ακριβώς οικοδομήθηκε, επιβεβαιώνεται ότι υπήρχε ήδη στις αρχές του 17ου αιώνα., σύμφωνα με την αρχαιότερη σωζόμενη μνεία του, η οποία απαντά στη διαθήκη του Ανδρέα Κορνάρου το έτος 1611.

Αναφορικά με το όνομα «Μεσοχωρήτισσα» που αποδίδεται στην Παναγία λέγεται ότι αποτελεί παράφραση της λέξης «Μεσοσπορήτισσα». Η προσωνυμία αυτή, συνδέεται με το γεγονός ότι η κύρια εορτή του ναού, ημέρα μνήμης των Εισοδίων της Θεοτόκου στις 21 Νοεμβρίου, συνέπιπτε στη μέση της σποράς των σιτηρών, καθώς και άλλων γεωργικών εργασιών.

Ναός της Παναγίας της Πηγαδιώτισσας
Κοντά στον οικισμό του Θραψανού, είναι χτισμένη πάνω σε αρχαιότερο ναό, η τρίκλητη εκκλησία της Κοίμησης της Θεοτόκου, ή αλλιώς της Παναγίας της Πηγαδιώτισσας. Το δεύτερο όνομα οφείλεται στο πηγάδι που βρίσκεται κοντά στο ναό, το οποίο είχε συνδεθεί με θαύματα που αποδόθηκαν στην Παναγία και χάρις στα οποία, ανοικοδομήθηκε ο ναός. Σήμερα, το πηγάδι είναι ορατό, άλλα το κτιστό χείλος του και το κιονοστήρικτο σκέπαστρο πάνω από αυτό, αποτελούν σύγχρονες προσθήκες.

Αναφορικά με τα θαύματα που σχετίζονται με το πηγάδι, τα γραπτά του Ανδρέα Κορνάρου μας πληροφορούν, ότι αν τύχαινε να πέσει κάποιος μέσα σ’ αυτό, η στάθμη του νερού ανέβαινε με τη θαυματουργή παρέμβαση της Θεοτόκου, βγάζοντας τον άνθρωπο έξω, σώο και αβλαβή.

Λίμνη Λιβάδας Θραψανού
Η τεχνητή λίμνη της Λιβάδας βρίσκεται στην ομώνυμη αγροτική περιοχή, 1χλμ. βόρεια του Θραψανού. Αποτελεί ένα από τα αγαπημένα μέρη των ντόπιων για περίπατο, αλλά και έναν αρκετά δημοφιλή προορισμό για όσους αγαπούν τις εξορμήσεις στη φύση.

Σύμφωνα με μαρτυρίες, η δημιουργία της λίμνης οφείλεται στη συνεχή εξόρυξη αργίλου, υλικού που βρίθει στην περιοχή αυτή, για την κάλυψη τις ανάγκες της έντονης αγγειοπλαστικής δραστηριότητας του γειτονικού Θραψανού. Υπάρχουν άλλωστε ίχνη εκσκαφών για αφαίρεση πηλοχώματος στη θέση αυτή. Το 1960, η λίμνη διαπλατύνθηκε και εκβαθύνθηκε με αποτέλεσμα η χωρητικότητά της να αυξηθεί σημαντικά, φτάνοντας τα 210.000 κ.μ., σύμφωνα με στοιχεία του 2000.

Παρά τη μικρή της έκταση, η οποία αγγίζει μόλις τα 21 στρέμματα, η λίμνη είναι ένας εξαιρετικής σημασίας υδροβιότοπος της περιοχής, που προσφέρει φυσικό καταφύγιο σε πολλά είδη ζώων. Σύμφωνα με στοιχεία του Δρετάκη Μιχ., ορνιθολόγου του Μ.Φ.Ι.Κ., στο σημείο αυτό έχουν παρατηρηθεί περισσότερα από 130 είδη πτηνών, καθώς αποτελεί πέρασμα για πολλά μεταναστευτικά πουλιά. Επίσης, στην πλούσια πανίδα της λίμνης εντοπίζονται σπάνια και απειλούμενα είδη όπως η νεροχελώνα, άλλα και ενδημικά είδη που απαντούν μόνο στην Κρήτη, όπως ο κρητικός βάτραχος (Rana cretensis).

Σήμερα χάρη στις παρεµβάσεις του προγράµµατος LIFE-Environment “Μεσογειακοί υγρότοποι και ταµιευτήρες”, αλλά και στις ενέργειες του δήμου για εξωραϊσμό του χώρου με δενδροφυτεύσεις, η λίμνη αναπτύσσεται σταδιακά σε σημαντικό πόλο έλξης οικοτουριστών. Κοντά σε αυτήν υλοποιείται πάρκο περιβαλλοντικής εκπαίδευσης και αναψυχής, όπου οι επισκέπτες έχουν την ευκαιρία να γνωρίσουν από κοντά την προστατευόµενη ορνιθοπανίδα και το φυσικό πλούτο του υδροβιότοπου, αλλά και να ευαισθητοποιηθούν σε θέματα περιβάλλοντος. Ακόμα στο πλαίσιο του ίδιου προγράμματος στον περιβάλλοντα χώρο της λίμνης, αναμένεται η ανέγερση ανοιχτού μουσείου αγγειοπλαστικής, με σκοπό την ανάδειξη της πανάρχαιας αυτής τέχνης, που τόσο στενά έχει συνδεθεί με την ιστορία της περιοχής.

Ναός του Τιμίου Σταυρού
Ανάμεσα στις εκκλησίες του Θραψανού, ιδιαίτερα ξεχωριστός για το μέγεθός του κυρίως, είναι ο καθεδρικός ναός του Τιμίου Σταυρού ή Σταυρωμένος. Πρόκειται για μεγάλο δίκλιτο ναό που ανήκει στον αρχιτεκτονικό τύπο της βασιλικής και η οικοδόμησή του χρονολογείται στις αρχές του 20ού αιώνα, πιθανόν το 1905, ενώ για την ανέγερσή του χρειάστηκαν 10 χρόνια. Το σημερινό καμπαναριό της εκκλησίας, αποτελεί σύγχρονη προσθήκη και κτίστηκε με τη συνδρομή των κατοίκων, στη θέση παλαιότερου, που σύμφωνα με μαρτυρίες, καταστράφηκε εξαιτίας μιας σεισμικής δόνησης. Στο εσωτερικό του ναού, αξίζει κανείς να παρατηρήσει τον εικονογραφικό διάκοσμο του τέμπλου, ο οποίος περιλαμβάνει εικόνες Αγίων και σκηνές από την Αγία Γραφή, με τα πρόσωπα να έχουν αποδοθεί σε φυσικό μέγεθος. Οι αγιογραφίες αυτές φιλοτεχνήθηκαν στο Άγιο Όρος το 1916 από διακεκριμένους αγιογράφους.

Ακόμα, αναφορικά με τη χρήση του κτιρίου, εντύπωση κάνει το γεγονός ότι εκτός από τόπος λατρείας, ο ναός λειτούργησε και ως νοσοκομείο την περίοδο του δευτέρου παγκοσμίου πολέμου.

Ο παλαιότερος Ναός του χωριού. Ρυθμού βασιλικής ευρίσκεται Νότιο-δυτικά, δύο χιλιόμετρα έξω από το χωριό, στην περιοχή Νυμφοδώρα -σημερινή Νυποδώρα, και ήταν -κατά την παράδοση- ο καθεδρικός Ναός του Συνοικισμού.

Παλαιά Βασιλική επ' ονόματι του Αγίου Μεγαλομάρτυρα Γεωργίου του Τροπαιοφόρου. Ο Ναός (παλαιός πέτρινος) βρίσκεται στο βορειο-δυτικό τμήμα του χωριού.

Το χωριό Θραψανό βρίσκεται 30 χιλιόμετρα νοτιοανατολικά της πόλης του Ηρακλείου, σε υψόμετρο 340 μέτρων, και είναι στενά συνδεδεμένο με τη αγγειοπλαστική τέχνη.

 Οι κάτοικοι του χωριού, οι οποίοι κατά την απογραφή του 2011 ανέρχονταν σε 1261 μόνιμους κατοίκους, ασχολούνται κυρίως με την αγγειοπλαστική, επάγγελμα που θεωρείται κληρονομικό από τους γονείς, καθώς και με την ελαιοκομία και αμπελουργία και ελάχιστα με την κτηνοτροφία. Οι κάτοικοι του χωριού θεωρούνται σήμερα συνεχιστές των αγγειοπλαστών της μινωικής περιόδου, αφού η σύνδεση του χωριού με την αγγειοπλαστική τέχνη χάνεται στα βάθη των αιώνων. Από την αγγειοπλαστική τέχνη φαίνεται να προέρχεται και το όνομα του χωριού, από τη λέξη θράψαλα που αναφέρεται στα σπασμένα κομμάτια αγγείων που βρίσκονται κατά σωρούς γύρω από τα καμίνια των εργαστηρίων.

Την περίοδο της Ενετοκρατίας το Θραψανό αποτελούσε φέουδο της γνωστής οικογένειας των Κορνάρων όπου είχαν κτίσει και μέγαρο και από την οποία προέρχονταν και ο κρητικός ποιητής Βιτσέντζος Κορνάρος ο οποίος έγραψε τον Ερωτόκριτο. 

Σημαντικά αξιοθέατα του χωριού αποτελεί το δημοτικό σχολείο του χωριού που ιδρύθηκε το 1870 και είναι από τα παλαιότερα του νομού, η Παναγία η Πηγαδιώτισσα με το θαυματουργό πηγάδι, και η λίμνη Λιβάδα η οποία σχηματίστηκε από τις συνεχείς εξορύξεις για άργιλλο αγγειοπλαστικής.

Παραδοσιακές Οικίες
Μέσα στο σύγχρονο οικισμό του Θραψανού επιβιώνουν ακόμα σπίτια του προηγούμενου αιώνα, απομεινάρια μιας άλλης εποχής, που ξεχωρίζουν για τη λιτότητα και τον ασκητικό τους χαρακτήρα.

Χωρίς να ξεφεύγουν από τις γενικότερες αρχιτεκτονικές τάσεις του νησιού, οι παραδοσιακές οικίες του Θραψανού μονώροφες ή διώροφες, είναι λιθόκτιστες, κατασκευασμένες με πρώτες ύλες από τη γύρω περιοχή. Έχουν μικρά ανοίγματα και στεγάζονται με χωμάτινα δώματα ή κεραμοσκεπές, ενώ όπου υπάρχουν αυλές, είναι συχνά περιφραγμένες με ψηλούς μαντρότοιχους, για να προφυλάσσονται από τα αδιάκριτα μάτια.

Η κύρια είσοδος των σπιτιών, πλαισιωμένη με πετρόχιστο καμαρωτό ή ευθύγραμμο ανώφλι, οδηγεί στο πόρτεγο, στο χώρο όπου πραγματοποιούνταν οι καθημερινές δραστηριότητες του σπιτιού. Το μουτουπάκι, ο χώρος παρασκευής γευμάτων, με την παρασιά (τζάκι), βρισκόταν είτε μέσα στο πόρτεγο είτε αποτελούσε ξεχωριστό δωμάτιο. Στα μονώροφα σπίτια ο σοφάς, ένα ξύλινο πατάρι κατασκευασμένο στο μέσον περίπου του τοίχου, προοριζόταν κυρίως για τον ύπνο, ενώ ταυτόχρονα αποτελούσε μια άριστη λύση εξοικονόμησης χώρου, καθώς κάτω από αυτόν διαμορφωνόταν χώρος για αποθήκευση ή ακόμα για το σταυλισμό των ζώων. Στα μεγαλύτερα διώροφα σπίτια, η οικογένεια διέμενε τον όροφο, όπου σε αντίθεση με τα πρώτα, υπήρχε και σάλα, ξεχωριστό δηλαδή δωμάτιο για την υποδοχή των καλεσμένων. Το ισόγειό τους προοριζόταν για να στεγάσει το αχύρι (σταύλος) τις αποθήκες, καθώς και το φούρνο αλλά και το πατητήρι αν υπήρχαν.

Παλαιός Ναός (αναφέρεται κι αυτός στην διαθήκη του Ανδρέα Κορνάρου), επ' ονόματι της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος.

Σύγχρονος Ναός (1970) λιθόκτιστος σε ρυθμό Βυζαντινό με τρούλο στα ανατολικά του χωριού. Τιμάται επ' ονόματι του Οσίου Πατρός υμών του και καθηγητού της ερήμου, Αντωνίου του Μεγάλου.

Σε περίοπτη θέση μέσα στο Θραψανό έχει στηθεί το μνημείο «Πεσόντων Ηρώων», προς τιμήν όλων των κατοίκων του οικισμού που έπεσαν ηρωικά στους αγώνες υπέρ της πατρίδας, από τους Βαλκανικούς πολέμους μέχρι και τον εμφύλιο. Τα ονόματά τους χαραγμένα σε όρθιες μαρμάρινες πλάκες διατηρούν πάντα ζωντανή τη μνήμη όσων θυσιάστηκαν για το υπέρτατο αγαθό, την ελευθερία.
 

Δημοτικό Σχολείο Θραψανού
Το πρώτο δημοτικό σχολείο Θραψανού ιδρύθηκε το 1872 από την Iερά Mητρόπολη Kρήτης. Σε πρώτο στάδιο ήταν μονοτάξιο και τους μισθούς των δασκάλων είχε χρεωθεί η Xριστιανική Δημογεροντία, ενώ τα βιβλία που χρησιμοποιήθηκαν ήταν εκκλησιαστικά. Υπό το καθεστώς αυτό λειτούργησε το σχολείο έως την εγκαθίδρυση του πολιτειακού μορφώματος της Κρητικής Πολιτείας το 1898, ενώ με τη λήξη του, το 1914 εντάχθηκε στα Ελληνικά Δημοτικά Σχολεία.

Το κτίριο, στο οποίο στεγάζεται μέχρι και σήμερα το Δημοτικό Σχολείο Θραψανού, παραδόθηκε στους μαθητές στις 3 Απριλίου του 1930 και ήρθε να καλύψει μία στεγαστική ανάγκη δεκαετιών που άλλοτε εξυπηρετούταν στους χώρους ναών, σπιτιών του οικισμού ή μη ασφαλών κτιρίων. Το σχολείο οικοδομήθηκε με οικονομική κάλυψη του κράτος, της τότε Κοινότητας Θραψανού, της Εκκλησίας, κατοίκων της περιοχής και άλλων ιδιωτών, ακόμα και με εισφορές από το εξωτερικό.

Από το 1898 έως και σήμερα, στο σχολείο διατηρείται αρχείο με τα ονόματα των μαθητών που φοίτησαν σ’ αυτό, των διδασκόντων καθηγητών, στοιχεία από τις φάσεις στις οποίες πέρασε το κτίριο μέχρι να εξελιχθεί σε εξαθέσιο Δημοτικό Σχολείο. Τέλος, παραμένει γραπτή αναφορά για την περίοδο κατά την οποία λειτούργησε ως παρθεναγωγείο, όπως και για την περίοδο του δευτέρου παγκοσμίου πολέμου, όπου χώροι του μετατράπηκαν σε Φρουραρχείο.

Το κτίριο βρίσκεται σήμερα σε πολύ καλή κατάσταση και διατηρεί την καλαισθησία του από την ίδρυσή του, καθώς δεν έγιναν παρεμβάσεις που θα αλλοίωναν το χαρακτήρα του, ενώ έχει προταθεί να κριθεί διατηρητέο.