ΕΠΑΡΧΕΙΟ ΜΗΛΟΥ (ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ ΑΓΡΟΤΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ, ΜΕΤΑΦΟΡΩΝ, ΕΜΠΟΡΙΟΥ, ΥΓΕΙΑΣ ΠΡΟΝΟΙΑΣ)

Παναγία Τουρλιανή
Στο κληματοβούνι (λόφος πάνω από το Kλήμα) , θα βρείτε την εκκλησία της Παναγίας της Tουρλιανής. Εκτός από τις πολύ παλιές εικόνες της εκκλησίας, αξίζει να την επισκεφτείτε για την μαγευτική θέα που προσφέρει προς τα πάνω χωριά του νησιού, αλλά και προς την είσοδο του κόλπου του Αδάμαντα. Ξαποστάστε στο φιλόξενο προαύλιό της την ώρα που ο ήλιος δύει, για να απολαύσετε ένα φανταστικό ηλιοβασίλεμα.

Η Τρυπητή είναι ένας παραδοσιακός καλοδιατηρημένος οικισμός, σχεδόν ενωμένος με την Πλάκα, κτισμένος αμφιθεατρικά πάνω από τα ερείπια της κλασικής πόλης του Κλήματος.
Το όνομά της οφείλεται στα μαλακά ηφαιστειογενή πετρώματά της, που έμοιαζαν τρυπημένα, όπως επίσης και στις πολλές τρύπες που υπάρχουν λαξεμένες στον βράχο πάνω στον οποίο είναι χτισμένη.
Στο κέντρο του χωριού δεσπόζει η εκκλησία του Αγίου Νικολάου, ενώ σε αυτό το χωριό σώζονται μοναδικοί, γραφικοί ανεμόμυλοι που παλιά χρησιμοποιούνταν για την άλεση σιτηρών και σήμερα οι περισσότεροι έχουν μετατραπεί σε ενοικιαζόμενα διαμερίσματα.
Στην Τρυπητή μπορείτε να απολαύσετε πανοραμική θέα στον κόλπο του Αδάμαντα και γαστρονομικά εδέσματα στα μεζεδοπωλεία και εστιατόρια του χωριού. Σε κοντινή απόσταση μπορείτε να επισκεφτείτε ακόμη και με τα πόδια τις Κατακόμβες και το Αρχαίο Θέατρο.

Ο Άγιος Γεώργιος είναι η κεντρική εκκλησία του χωριού του Πέρα Τριοβασάλου. Εάν την επισκεφτείτε αξίζει να παρατηρήσετε τη μαρμάρινη πλάκα που δεσπόζει στην είσοδο της εκκλησίας και απεικονίζει τον Άγιο Γεώργιο έφιππο, το μαρμάρινο τέμπλο της και το μωσαϊκό του λαϊκού καλλιτέχνη Πέτρου Ραπανάκη που βρίσκεται στο προαύλιό της.

Εάν επισκεφτείτε τον Άγιο Γεώργιο ή τον Άγιο Σπυρίδωνα την ημέρα του Πάσχα, θα παρακολουθήσετε το «κάψιμο του Ιούδα», έθιμο που χρονολογείται από τους πρώτους χριστιανικούς χρόνους και αναβιώνει μέχρι και σήμερα. Το έθιμο αυτό, συνδυάζεται και με το έθιμο του «μπαρουτιού», όπου οι νέοι των δύο χωριών, του Τριοβασάλου και του Πέρα Τριοβασάλου, πετάνε δυναμίτες σε χώρο ανάμεσα στις δύο εκκλησίες, διεκδικώντας ο καθένας τον τίτλο του νικητή. Νικητής είναι το χωριό που θα προκαλέσει τον περισσότερο θόρυβο και θα σκάσει τους περισσότερους δυναμίτες.

Οι Πλάκες, μικρό χωριουδάκι με άσπρα σπίτια και σοκάκια, βρίσκονται ανάμεσα στην Πλάκα και τον Τριοβάσαλο. Χτίστηκαν στις υπώρειες του Κάστρου και πήραν το όνομά τους (που σημαίνει ίσιωμα) από το ότι η περιοχή ήταν επίπεδη. Αν βρεθείτε στις Πλάκες, μπορείτε να επισκεφτείτε την εκκλησία του χωριού, τον Άγιο Χαράλαμπο, στον οποίο θα βρείτε μία από τις παλαιότερες εικόνες του νησιού, την Παναγία την Ακραδιώτισσα. Τέλος, από τις Πλάκες μπορείτε να μεταβείτε εύκολα και γρήγορα στην εκπληκτική παραλία της Πλάθιενας

Άγιος Χαράλαμπος
Στους πρόποδες της Πλάκας, στο χωριό με το όνομα Πλάκες, βρίσκεται η τέταρτη σε μέγεθος εκκλησία του νησιού, ο Άγιος Χαραλάμπος. Ο ναός αυτός ανεγέρθη το 1853 (στη θέση ενός παλιού ναϋδρίου), χάρη στον κόπο και στις δωρεές των λιγοστών κατοίκων του χωριού.

Στο ναό μπορείτε να δείτε σύγχρονες τοιχογραφίες (η τοιχογραφία του Παντοκράτωρος στο θόλο, του Αγ. Χαραλάµπους στην αριστερή πλευρά  και απέναντι του Αγ. Βλάσιου) και ενδιαφέρουσες εικόνες όπως του Άρχοντος Μιχαήλ, του Χριστού, του Προδρόµου, της Κυρίας των Αγγέλων, του Αγ. Ιακώβου, της Αγ. Αικατερίνης και της Παναγίας της Ακραδιώτισσας, της παλαιότερης εικόνας του νησιού. Αυτή η μεγάλης αξίας εικόνα έχει μεταφερθεί από  το κατεστραμμένο μοναστήρι που βρισκόταν στη Μικρή Ακραδιά.

Ο σπουδαίος αγιογράφος Κόντογλου αναφέρει για την εικόνα της Παναγιάς της Ακραδιώτισσας: «Είναι ζωγραφισμένη απάνου σ` ένα στενόµακρο σανίδι, βαθουλωμένο σαν σκάφη, όπως είναι στα πιο αρχαία κονίσµατα. Το κεφάλι της Παναγιάς είναι όρθιο, όπως στις άλλες παλιές Οδηγήτρες, του Χριστού όπως φαίνεται από το πλάγι.Τα µάτια, η μύτη, το στόµα είναι σημειωμένα µε σιένα λίγο πιο σκούρα απ` τον προπλασµό. Τα μαλακά φώτα είναι βαλµένα µε λεύτερες και πεταχτές πινελιές, όπως στα αρχαία ψηφία, ενώ στις πιο καινούργιες εικόνες τα φωτισμένα είναι δουλεµένα µε κανονικές γραμμές η µια δίπλα στην άλλη, τραβηγμένες µε προσοχή κι από κοντά. Ο προπλασµός είναι σιένα κόκκινη, η όψη της Παναγιάς δείχνει γερασµένη κι αγέλαστη, ολότελα διαφορετική απ` το συνηθισμένο τύπο της Οδηγήτρας»

Τριοβάσαλος και Πέρα Τριοβάσαλος

Ξεκινώντας απ' το λιμάνι και πριν φτάσουμε στην Πλάκα, τα πρώτα χωριά που συναντάμε είναι ο Tριοβάσαλος και ο Πέρα Τριοβάσαλος.
Τα δύο αυτά σχεδόν συνεχόμενα χωριά έχουν δημιουργηθεί σε δύο γειτονικούς λόφους, είναι πυκνοκατοικημένα και κτισμένα αμφιθεατρικά, ενώ παρουσιάζουν αξιόλογη εμπορική κίνηση. Ο «Καρόδρομος» στον Τριοβάσαλο αποτελεί κεντρικό σημείο του νησιού, μιας και εκεί βρίσκονται αρκετές τράπεζες, δημόσιες υπηρεσίες,  καφενεία και εμπορικά καταστήματα. Τέλος, στον Τριοβάσαλο και στον Πέρα Τριοβάσαλος μπορείτε να επισκεφτείτε τις  δύο αξιόλογες εκκλησίες των χωριών αυτών, τον  Άγιο Σπυρίδωνα και τον Άγιο Γεώργιο αντίστοιχα.

Νεκροταφείο των επάνω χωριών 
Στον Τριοβάσαλο, πάνω στον δρόμο που οδηγεί στην Πλάκα θα δείτε το ιδιαίτερης αρχιτεκτονικής νεκροταφείο των επάνω χωριών: της Πλάκας, των Πλακών, του Τριβασάλου, του Πέρα Τριοβασάλου και της Τρυπητής. Το νεκροταφείο αυτό διαθέτει μία πολύ πρωτότυπη αρχιτεκτονική, μιας και οι τάφοι του έχουν την μορφή μιας μικρής εκκλησίας.

Παραλία με απάνεμη αμμουδιά, βότσαλα και καταγάλανα νερά.

Άγιος Νικόλαος
Στο κέντρο του χωριού της Τρυπητής δεσπόζει ο  μεγαλοπρεπής ναός  του Αγίου Νικολάου. Κτίστηκε το 1888 στη θέση μιας άλλης μικρότερης εκκλησίας, σύμφωνα με το σχέδιο του Αγίου Νικολάου της Σύρου.

Ο ναός αυτός διαθέτει πλούσιο και αξιόλογο διάκοσμο. Θα δείτε το μαρμάρινο τέμπλο του (του Τήνου μαρμαρογλύπτη Γ. Καπαριά), όμορφα ξυλόγλυπτα, το παλαιό εικονοστάσι του 17ου αιώνα, εικονοστάσι και δεσποτικό του Γ. Ι. Λαουτάρη και άµβωνα του Μηλιού Εµµ. Μαρκαντώνη. Ακόμα μπορείτε να θαυμάσετε σπουδαίες εικόνες του Εμμανοουήλ Σκορδίλη και άλλων καλλιτεχνών της Κρητικής Σχολής, μεταφερμένες από την Παλαιά Χώρα (τη μεσαιωνική πρωτεύουσα του νησιού).

Τέλος αξίζει να αναφέρουμε πως ο ναός αυτός παρουσιάζει και ένα αρχιτεκτονικό παράδοξο, μιας και λόγω έλλειψης επαρκούς χώρου, το μήκος του είναι μικρότερο από το πλάτος του.

Τριοβάσαλος και Πέρα Τριοβάσαλος

Ξεκινώντας απ' το λιμάνι και πριν φτάσουμε στην Πλάκα, τα πρώτα χωριά που συναντάμε είναι ο Tριοβάσαλος και ο Πέρα Τριοβάσαλος.
Τα δύο αυτά σχεδόν συνεχόμενα χωριά έχουν δημιουργηθεί σε δύο γειτονικούς λόφους, είναι πυκνοκατοικημένα και κτισμένα αμφιθεατρικά, ενώ παρουσιάζουν αξιόλογη εμπορική κίνηση. Ο «Καρόδρομος» στον Τριοβάσαλο αποτελεί κεντρικό σημείο του νησιού, μιας και εκεί βρίσκονται αρκετές τράπεζες, δημόσιες υπηρεσίες,  καφενεία και εμπορικά καταστήματα. Τέλος, στον Τριοβάσαλο και στον Πέρα Τριοβάσαλος μπορείτε να επισκεφτείτε τις  δύο αξιόλογες εκκλησίες των χωριών αυτών, τον  Άγιο Σπυρίδωνα και τον Άγιο Γεώργιο αντίστοιχα.

Ο Άγιος Σπυρίδωνας είναι η κεντρική εκκλησία του χωριού του Τριοβασάλου και αποτελεί ενιαίο  οικοδόμημα με τη μικρότερη εκκλησία της Αγίας Μαρίνας. Η εκκλησία του Αγίου Σπυρίδωνος είναι μία ενδιαφέρουσα εκκλησία, αφού παρουσιάζει μία ιδιαίτερη αρχιτεκτονική με τέσσερις μεγάλες αψίδες. Σε αυτήν θα βρείτε εικόνες από τις κατεστραμένες εκκλησίες της παλιάς πόλης της Ζεφυρίας, καθώς και την εικόνα «Βασιλεύς Βασιλευόντων» του γνωστού κρητικού αγιογράφου Σκορδίλη.

Εάν επισκεφτείτε τον Άγιο Σπυρίδωνα ή τον Άγιο Γεώργιο την ημέρα του Πάσχα, θα παρακολουθήσετε το «κάψιμο του Ιούδα», έθιμο που χρονολογείται από τους πρώτους χριστιανικούς χρόνους και αναβιώνει μέχρι και σήμερα. Το έθιμο αυτό, συνδυάζεται και με το έθιμο του «μπαρουτιού», όπου οι νέοι των δύο χωριών, του Τριοβασάλου και του Πέρα Τριοβασάλου, πετάνε δυναμίτες σε χώρο ανάμεσα στις δύο εκκλησίες, διεκδικώντας ο καθένας τον τίτλο του νικητή. Νικητής είναι το χωριό που θα προκαλέσει τον περισσότερο θόρυβο και θα σκάσει τους περισσότερους δυναμίτες.

Παραδοσιακό ψαροχώρι, περιτριγυρισμένο με πολύχρωμα σύρματα.
Διαθέτει ενοικιαζόμενα δωμάτια και εστιατόριο, καθώς και ήσυχη και μικρή αμμουδιά σχεδόν 150 μέτρων, με ψιλό σκούρο γκρι βοτσαλάκι και αλμυρίκια.

5χλμ βορειοδυτικά της Πλάκας θα βρείτε άλλο  ένα ψαροχώρι με «σύρματα» και παραθεριστικές κατοικίες, τα Μαντράκια. Ο οικισμός διαθέτει ενοικιαζόμενα δωμάτια και εστιατόριο, ενώ σε πολύ μικρή απόσταση θα συναντήσετε την παραλία της Συκιάς,  μια μικρή παραλία σχεδόν 150 μέτρων με σκούρο γκρι βότσαλο και καταγάλανα νερά.