Άγιος Ιωάννης

Στα γραφικά μονοπάτια του Μέσα Βούργου στη Χώρα κάτω ακριβώς από την βόρεια πλευρά του κάστρου παρατηρούμε μια συστάδα από εκκλησάκια. Τρία από αυτά είναι ο άγιος Γιώργος, ο άγιος Δημήτριος και η αγία Τριάδα. Και οι τρεις ναοί είναι μονόχωροι και καμαροσκέπαστοι. Περιέχουν βυζαντινές τοιχογραφίες από τον 15ο αιώνα και μεταβυζαντινές του 18ου. Αξίζει ένας μικρός περίπατος!

Σπήλαιο Αγίας Σοφίας Καλάμου
Το σπήλαιο της Αγίας Σοφίας στον Κάλαμο βρίσκεται μέσα σε μια όμορφη ρεματιά, στο δρόμο Καλάμου-Καψαλίου αφού στρίψει κανείς  στη διασταύρωση προς τον οικισμό Σπηλίες. Πλησιάζοντας την είσοδο του σπηλαίου θα αντικρίσετε τον ναό της Αγίας Σοφίας. Είναι ένα μικρό εκκλησάκι, σε πολύ καλή κατάσταση το οποίο ουσιαστικά είναι και η είσοδος της σπηλιάς. Εντυπωσιάζει η τεράστια εσοχή της σπηλιάς. Το σπήλαιο δεν είναι τουριστικά αξιοποιημένο και δεν έχει φωτισμό.

Στην είσοδο του χωριού και κατευθυνόμενοι προς τα αριστερά πάνω από το γραφικό λιμάνι του Καψαλιού και σε υψόμετρο 100 μέτρων περίπου οδηγούμαστε στο μικρό εκκλησάκι του Αγ. Ιωάννη στο γκρεμό. Ανεβαίνοντας τα λίθινα σκαλοπάτια φτάνουμε στην είσοδο του ναού, όπου παρατηρούμε την επιγραφή του μοναχού Ιωαννικίου, ο οποίος ανακαίνισε το προσκύνημα το 1725. Ο ναός είναι χτισμένος μέσα σε μια μικρή σπηλιά όπου σύμφωνα με την παράδοση εδώ άρχισε ο Άγιος τη συγγραφή της Αποκάλυψης πριν πάει στην Πάτμο, διωκόμενος από την Ρώμη. Πάνω από τη θολωτή είσοδο είναι χτισμένος ο ξενώνας με δυο αίθουσες και μαγειρείο.

Ο αρχικός ξενώνας υπολογίζεται ότι κτίσθηκε πριν από 500 χρόνια και σε αυτόν καθώς και σε ένα-δυο μικρά κελιά ακόμη διέμεναν κάποτε 5-6 καλόγεροι. Συνεχίζοντας τα ανηφορικά σκαλοπάτια συναντάμε έναν αρχαίο μικρό ναό που κατά πάσα πιθανότητα ήταν έπ' ονόματι του άγιου Ιωάννου του Πρόδρομου και λίγο παραπάνω καταλήγουμε στο σπήλαιο. Κατά τον 17ο αιώνα στο συγκρότημα του Ενγκρεμνού φαίνεται ότι υπήρχαν 2 ναοί, του Ιωάννου του Θεολόγου μέσα στο σπηλαίο και του Πρόδρομου παρακάτω στο γκρεμό.

Το μνημείο αυτό ερειπώθηκε λόγω των βαρβαρικών επιδρομών και της εγκατάλειψης και όταν ανακαινίσθηκε σε μεταγενέστερους χρόνους τον 18ο αιώνα φαίνεται ότι το σπήλαιο εγκαινιάσθηκε έπ' ονόματι του Προδρόμου και έτσι ξεχάσθηκε η λατρεία του Θεολόγου με την οποίαν κατ' εξοχήν είναι συνδεδεμένο το σπηλαίο, το οποίο αποτελείται από δυο χώρους. Ο πρώτος, περισσότερο ευρύχωρος μήκους 7 μέτρων είναι ο κυρίως ναός και ο δεύτερος, στενότερος και χαμηλότερος μήκους 20 μέτρων με πήλινες λεκάνες για να συγκεντρώνεται το νερό που στάζει από την οροφή του σπηλαίου. Στο ξύλινο τέμπλο δεξιά μια μικρή θυρίδα οδηγεί σε ένα στενό υπερώο όπου ήταν ασκητήριο.

Κατά το τέλος του 18ο αιώνα αρχές 19ου ηγούμενος στον Ενγκρεμνό διετέλεσε ο Άνθιμος Λεβούνης, μετέπειτα επίσκοπος Κυθήρων. Τελευταίος ηγούμενος διετέλεσε ο Κύριλλος Κεντρωτής στα χρόνια της Αγγλοκρατίας. Σήμερα ο ναός εορτάζει το Γενέθλιον του Προδρόμου στις 24 Ιουνίου και στις 29 Αυγούστου την Αποτομή της τιμίας κεφαλής του. Αξίζει να επισκεφθείτε τον ναό γιατί θα ανταμειφθείτε και από την εκπληκτική θέα του Καψαλιού του κάστρου και της Χύτρας παράλληλα!

Κάστρο Χώρας Κυθήρων
Θεμελιώθηκε πάνω σε ένα φυσικό οχυρό κατά τον 13ο αιώνα, την περίοδο της κυριαρχίας των Βενετών. Χτίστηκε σε διάφορες φάσεις της ιστορίας του νησιού. Το μεγαλύτερο και κυριότερο τμήμα με την πρόσοψη χτίστηκε το 1503 από τους Βενετούς, οι οποίοι τοεπισκεύασαν και το ανασυγκρότησαν διότι έδιναν ιδιαίτερη σημασία στη στρατηγική θέση του. Δεδομένου οτι δεσπόζει ανάμεσα σε 3 πελάγη (Ιόνιο, Κρητικό και Αιγαίο) ήταν ανέκαθεν "το μάτι της Κρήτης", διότι η φρουρά μπορούσε να παρακολουθεί τις κινήσεις των καραβιών.
Η είσοδος του φρουρίου ήταν από τη σήραγγα (φόσσα). Στο μπροστινό τοίχο ήταν το λιοντάρι του Αγίου Μάρκου, το έμβλημα των Βενετών, το οποίο καταστράφηκε από τους Γάλλους το 1797 μαζί με τη Βίβλο των Ευγενών (libro d ‘oro) και τα οικόσημα. Μετά την είσοδο του φρουρίου αριστερά είναι οι φυλακές. Δεξιά προς την νοτιοδυτική ντάπια είναι η πελώρια στέρνα της Βενετικής περιόδου με θόλους και τόξα. Καθώς ανεβαίνουμε αριστερά είχε διώροφα σπίτια που κάποτεκατοικούνταν. Πριν 200 χρόνια το κάστρο ή "Φορτέτσα" είχε περίπου 200 κατοίκους. Ο τελευταίος κάτοικος του κάστρου έφυγε στην Κατοχή, οπότε οι κατακτητές επιτάξανε όσα κτίρια τους χρειάζονταν και εγκαταστάθηκαν. Δεξιά καθώς ανεβαίνουμε ένα κτίριο με τοίχους πάχους ενός μέτρου ήταν μπαρουταποθήκη και δίπλα ακριβώς είναι ο ναός του Παντοκράτρα με όμορφες τοιχογραφίες. Το κτίριο που σήμερα στεγάζει το Ιστορικό αρχείο Κυθήρων ήταν το διοικητήριο, η έδρα του Βενετού προνοητή και αργότερα του Άγγλου τοποτηρητή.
Στην πλατεία του διοικητηρίου είναι μια μεγάλη εκκλησία του 16ου αιώνα που αρχικά ήταν καθολική "η Παναγιά των Λατίνων". Αργότερα το 1806 εγκαινιάσθηκε σαν ορθόδοξη επ' ονόματι της Μυρτιδιωτίσσης. Δίπλα είναι η "Παναγία ορφανή" της οικογένειας Καλλονά, η οποία εκκλησία είχε την εικόνα και τα κειμήλια της μονής Αγκαράθου του Ηρακλείου για 300 χρόνια, αφότου η Κρήτη έπεσε στα χέρια Τούρκων. Στην εκκλησία της Μυρτιδιωτίσσης φυλασσόταν η εικόνα της σε περιόδους έξαρσης των πειρατικών επιδρομών. Από το 1842 η εικόνα επέστρεψε στο προσκύνημα των Μυρτιδίων και στο κάστρο έμεινε ένα αντίγραφο του 1844. Έξω από το φρούριο υπάρχει και δεύτερος καστρότοιχος προς Βορρά που περικλείει το Κλειστό Βούργο με πολλές εκκλησίες και σπίτια. Το κάστρο έχει πολλά κανόνια από την περίοδο των Βενετών, των Ρωσοτούρκων και των Άγγλων.