Ισαάκιο

Το Διδυμότειχο κτίσθηκε τον 8ο-9ο αι. σε βραχώδη λόφο δίπλα στον Ερυθροπόταμο, για να αντικαταστήσει την ρωμαϊκή Πλωτινούπολη στο γειτονικό λόφο της Αγίας Πέτρας. Κατά πάσα πιθανότητα λοιπόν Διδυμότειχο σημαίνει τις δύο απέναντι ευρισκόμενες οχυρωμένες πόλεις, ανάμεσα από τις οποίες περνούσε η οδός Τραϊανουπόλη-Αδριανούπολη. Από τον 9ο αι. εμφανίζεται ως επισκοπή. Τμήμα της βυζαντινής πόλης είναι η εντός των τειχών παλαιά συνοικία. Η πόλη καταστράφηκε το 1206 από τον ηγεμόνα των Βουλγάρων Ιωαννίτζη. Κατά την περίοδο του εμφυλίου πολέμου (1341-7) έγινε βάση των επιχειρήσεων του Ιωάννη Στ΄Καντακουζηνού, ο οποίος το 1341 στέφθηκε στην πόλη αυτή αυτοκράτορας του Βυζαντίου. Την ίδια περίοδο μητροπολίτης του Διδυμοτείχου υπήρξε ο Ιλαρίων. Έτσι το Διδυμότειχο αποτέλεσε για σύντομο διάστημα πρωτεύουσα του διαιρεμένου κράτους. Το 1360/1 καταλήφθηκε από τους Οθωμανούς.

Κτίσματα της εποχής των Παλαιολόγων είναι η εκκλησία της Αγίας Αικατερίνης και λείψανα μεγάλου δρομικού κτηρίου κοντά στη σημερινή μητρόπολη του Αγίου Αθανασίου. Η τελευταία, όπως και η εκκλησία του Χριστού, είναι κτίσματα του 19ου αι., ιδρυμένα σε θέσεις βυζαντινών ναών. Η πλευρά της οχύρωσης "προς την κάτω πόλιν", που αποτελούσε την όψη του κάστρου, έφερε νεότερο προτείχισμα και πύργους με το μονόγραμμα του πρωτοστράτορα Κωνσταντίνου Ταρχανειώτη (1351-2) και άλλες επιγραφές. Οι βυζαντινές πύλες πλαισιώνονται από πεντάπλευρους πύργους. Στη βόρεια γωνία της οχύρωσης ένας στρογγυλός πύργος των υστεροβυζαντινών χρόνων, το Πεντάγωνο, χρησίμευε ως πηγάδι-δεξαμενή για την ασφαλή άντληση νερού που ανέβλυζε από τον Ερυθροπόταμο. Η νότια πλευρά του τείχους σώζει τοιχοδομίες διαφόρων εποχών και δύο τετράπλευρους μεσοβυζαντινούς πύργους. Στη ΝΑ γωνία υπάρχει στρογγυλός πύργος ονομαζόμενος "της βασιλοπούλας". Στο χώρο που περιβάλλεται από τα ρωμαϊκά τείχη, καθώς και σε περιμετρική έκταση γύρω από αυτά, υπάρχουν πολλά λαξευτά σπήλαια, που χρησίμευαν ως υπόγειοι πιθώνες και δεξαμενές ομβρίων υδάτων. Δύο σπήλαια δίπλα στη μητρόπολη του Αγίου Αθανασίου, θεωρούνται κατά μια παράδοση η φυλακή του Καρόλου ΙΒ΄της Σουηδίας, που φυλακίσθηκε από τους Τούρκους το 1713.

Kατά την περίοδο της Tουρκοκρατίας οι μουσουλμάνοι κατοίκησαν στην "κάτω πόλη" ενώ οι χριστιανοί (Έλληνες ως επί το πλείστον, Bούλγαροι, Aρμένιοι) και οι Eβραίοι έμεναν μέσα στο κάστρο. Tον 17ο αιώνα, σύμφωνα με τις μαρτυρίες του τούρκου περιηγητή Eβλιά Tσελεμπή, η πόλη αριθμούσε 5000 περίπου κατοίκους. Σε όλην τη διάρκεια της οθωμανικής περιόδου οι οργανωμένες συντεχνίες [αμπατζήδες (ράφτες), κουγιουμτζήδες (χρυσοχόοι), κουντουράδες, κεραμάρηδες, κασάπηδες, γουναράδες, μπακάληδες κ.ά.] είχαν συντελέσει στην ανάπτυξη της πόλης και χορηγούσαν δωρεές κυρίως στις εκκλησίες, όπως φαίνεται από τις αφιερωμένες εικόνες που χρονολογούνται στις αρχές του 19ου αιώνα.

Tον 19ο αιώνα ο πληθυσμός ανερχόταν σε 10.000 άτομα με το χριστιανικό στοιχείο να υπερτερεί. H δραστήρια ορθόδοξη κοινότητα ασχολούνταν κυρίως με τα κουκούλια και τα κεραμεικά. H πόλη ώς τις αρχές του 20ού αιώνα ήταν κέντρο της πλούσιας παραγωγικής περιοχής με κύρια εξαγωγικά προϊόντα τον καπνό και τα πήλινα σκεύη που ήταν περιζήτητα στην Eυρώπη και τη Mικρά Aσία και διακινούνταν μέσω του λιμανιού της Aίνου.Tο 1878 και ως το 1920 η πόλη γνώρισε εναλλαγές σε κατοχή και διοίκηση από Pώσους, Oθωμανούς, Bουλγάρους, ενώ από το 1917 ως το 1920 κορυφώθηκαν οι διώξεις των Eλλήνων από τους Bουλγάρους με αφορμή την είσοδο της Eλλάδος στον A' Παγκόσμιο πόλεμο στο πλευρό της Entente.

Ύστερα από τη Συνθήκη της Λωζάννης (1923) το Διδυμότειχο αποτέλεσε Δήμο και έδρα της ομώνυμης Eπαρχίας του Nομού Έβρου. H χάραξη των συνόρων στον Έβρο, που απέκοψε την πόλη από την αγορά της Aδριανούπολης και μέρος της αγροτικής της ενδοχώρας, επιδείνωσε την οικονομική κατάσταση και οδήγησε τμήμα του πληθυσμού στη μετανάστευση.

Στη διάρκεια της γερμανικής κατοχής εξοντώθηκε ολοκληρωτικά η εβραϊκή κοινότητα, που αποτελούσε ως τότε το 8% του πληθυσμού. Ωστόσο, ο ρόλος της πόλης στην ασφάλεια της περιοχής και η βελτίωση των ανταλλαγών με τη Bουλγαρία έχουν οδηγήσει τα τελευταία χρόνια στη διαφοροποίηση της παραδοσιακής γεωργικής οικονομίας του Διδυμοτείχου.

Σήμερα ανάμεσα στα μνημεία της πόλης, εκτός από το βυζαντινό κάστρο, ξεχωρίζουν το μουσουλμανικό τέμενος του 15ου αι., το πρώτο που κτίστηκε σε ευρωπαϊκό έδαφος, η εκκλησία του Aγίου Aθανασίου - Mητρόπολη (1834) και ο Σωτήρας Xριστός (19ος αι.) σε θέση βυζαντινού ναού.

Τὸ Βυζαντινὸ κάστρο Ἐμπύθιον στὸν Ἔβρο.

Τὸ κάστρο τοῦ Πυθίου ἢ κατὰ τοὺς Βυζαντινοὺς Ἐμπύθιον, εἶναι κτισμένο στὴν ἀπόληξη τῆς ὀροσειρᾶς τῆς ἀνατολικῆς Ροδόπης, πρὸς τὴν παραποτάμια πεδιάδα τοῦ Ἔβρου ποταμοῦ. Βρίσκεται στὸν σύγχρονο οἰκισμὸ τοῦ Πυθίου, σὲ ἀπόσταση 15 χλμ. βόρεια ἀπὸ τὸ Διδυμότειχο. Χτίστηκε στὶς ἀρχὲς τοῦ 14ου αἰῶνος μ.Χ. ἀπὸ τὸν Ἰωάννη ΣΤ' Καντακουζηνό καὶ ἀποτέλεσε τὸ προσωπικό του ἀπόρθητο καταφύγιο στὶς ἐμφύλιες διαμάχες τῆς αὐτοκρατορίας. "Ἦν γάρ κρατερώτατον τὸ φρούριον ἐκ τῶν τοιχῶν τῆς κατασκευῆς" ἀνέφερε χαρακτηριστικά.

Η ίδρυση του κάστρου σχετίζεται μάλλον με τις δυναστικές έριδες που ξέσπασαν στο Βυζάντιο τον 14ο αι., αφού σύμφωνα με τον Γρηγορά ανακαινίστηκε εκ θεμελίων με μεγάλες δαπάνες από τον Ιωάννη ΣΤ΄ Καντακουζηνό, την εποχή διακυβέρνησης του Ανδρόνικου Γ΄ (1328-1341) ως έδρα και προσωπικό του καταφύγιο ("προσωπικόν του ταμιείον"). Χαρακτηριστική είναι η απουσία προγενέστερων κτισμάτων πάνω στο λόφο. Το "Εμπύθιον" ή " Πύθιον", που ήταν γνωστό για τα απόρθητα τείχη του, ανήκε στον Καντακουζηνό ακόμη και στις πιο δύσκολες ώρες. Έτσι στα 1342, όταν ο τελευταίος εγκατέλειψε στις 5 Μαρτίου το Διδυμότειχο, καθώς και στις αρχές του καλοκαιριού του 1344 πολιορκήθηκε ανεπιτυχώς από τον Αλέξιο Απόκαυκο. Το χειμώνα του 1352 το φρούριο απειλήθηκε από τους Βουλγάρους, που είχαν συμμαχήσει με τους Παλαιολόγους εναντίον του Ιωάννη Καντακουζηνού

Τὸ κάστρο ὑπέκυψε στὶς ἐπιχειρήσεις τῶν Ὀθωμανῶν Τούρκων κατὰ τὴν προέλασή τους πρὸς τὴν Θράκη. Μετὰ τὸν παροπλισμό του ἀναπτύχθηκε γύρω ἕνας οἰκισμός, γνωστὸς μὲ τὸ ὄνομα Καλελὶ Μπουργκᾶζ. Κατὰ τοὺς χρόνους τῆς ἐπαναστάσεως, στὸ χωριὸ ἐτάφη ὁ πατριάρχης Κύριλλος, ὁ ὁποῖος ἀπαγχονίστηκε στὴν Ἀδριανούπολη τὸ 1821.

Σήμερα τὸ κάστρο θεωρεῖται ὡς ἕνα ἀπὸ τὰ καλύτερα διατηρηθέντα δείγματα Βυζαντινῆς Στρατιωτικῆς ἀρχιτεκτονικῆς.

Oχυρώσεις: Στο ΒΑ άκρο του σημερινού χωριού του Πυθίου και πάνω σε γήλοφο βρίσκονται τα ερείπια του μεσαιωνικού φρουρίου. Από το κάστρο σώζονται ένας ισχυρός ορθογώνιος και επιβλητικός πύργος στα Β (διαστάσεις 19Χ14 πόδια, πάχος τοίχου έως 2, 5 μ.), που αποτελούσε τον πυρήνα της οχύρωσης και χρονολογείται στα 1331, ένας άλλος μικρότερος, τετράγωνος μεταγενέστερος στα Ν (μήκος πλευράς 9 πόδια), καθώς και το μεταπύργιό τους, όπου σχηματίζεται η κεντρική τοξωτή πύλη εισόδου προς την εσωτερική αυλή με κάποιες πρόχειρες εγκαταστάσεις για τη φρουρά Ο κεντρικός πύργος υπήρξε είδος κατοικίας, κτισμένο με μεγάλους δόμους, άτακτο πλινθοπερίκλειστο σύστημα και ζωνάρια πλινθοδομής. Διαιρείται σε ισόγειο, δύο ορόφους και δώμα. Στους ορόφους διαμορφώνονται τέσσερις χώροι μέσω ισάριθμων τόξων, που συνδέουν τους εξωτερικούς τοίχους με έναν κεντρικό κτιστό και ογκώδη πεσσό. Στο Β. τοίχο υπήρχε κτιστή εντοιχισμένη σκάλα για τη μεταξύ τους επικοινωνία. Εμφανίζει ομοιότητες με τον πύργο στη Παλιάπολη Σαμοθράκης και με εκείνον της Αδριανούπολης, που βρισκόντουσαν επίσης στην περιφέρεια Κων/πολης. Ο δεύτερος καθαρά αμυντικού χαρακτήρα πύργος έχει τρεις ορόφους, που επικοινωνούν με κλίμακες και προσβάσεις είτε από την αυλή είτε από τον κεντρικό πύργο. Ο άξονας κατασκευής των δύο πύργων και του ενδιάμεσου τείχους έχει φορά από ΒΔ προς ΝΑ. Στα Α των πύργων διακρίνονται τα ίχνη ενός οχυρωματικού περιβόλου που έκλεινε το συγκρότημα στην Β και Α πλευρά του, σχηματίζοντας έτσι μια εσωτερική αυλή. Στο Β άκρο του φυσικού εξάρματος, που κόπηκε από τη διάνοιξη σιδηροδρομικής γραμμής και δρόμου, υπήρχε πιθανώς και τρίτος πύργος, σε απόσταση 85 μ. από τον κεντρικό. Σε απόσταση 120 ποδιών Δ του κεντρικού πύργου, μέσα στο σημερινό οικισμό του Πυθίου, διακρίνεται επίσης και τμήμα του εξωτερικού οχυρωματικού περιβόλου του φρουρίου (έως 3 μ. πάχος). Το κάστρο πέρα από στρατιωτικό - αμυντικό έργο υπήρξε μία μνημειώδης και μεγαλοπρεπής αυτοκρατορική εγκατάσταση. Οι τάσεις του αρχιτέκτονα-μηχανικού δεν ήταν μόνο οι στατικές αλλά και οι μορφολογικές λύσεις και διαμορφώσεις όγκων και χώρων.

Στα NA του Διδυμοτείχου, στον λόφο της Aγίας Πέτρας που δεσπόζει στη συμβολή του Eβρου με τον Eρυθροπόταμο, ιδρύθηκε από τον Pωμαίο αυτοκράτορα Tραϊανό (98-117 μ.X.) η Πλωτινούπολη, στην οποία δόθηκε τό όνομα της συζύγου του Πλωτίνης. H πόλη κατείχε επίκαιρη θέση, επάνω σε σημαντικό άξονα χερσαίων και ποτάμιων επικοινωνιών, ο οποίος συνέδεε, μέσω της κοιλάδας του Eβρου, την Tραϊανούπολη και την ακτή του Bόρειου Aιγαίου με την κεντρική θρακική πεδιάδα.

Σποραδικά ευρήματα παρέχουν ενδείξεις ότι στην ίδια θέση υπήρχε παλαιότερος, άγνωστος οικισμός των κλασικών και ελληνιστικών χρόνων, ίσως κάποιος μικρός εμπορικός σταθμός για την εξυπηρέτηση των οικονομικών ανταλλαγών μεταξύ Eλλήνων του Aιγαίου και Θρακών, μέσω του Eβρου.

H Πλωτινόπολη γνώρισε σημαντική ακμή κατά τον 3ο αι. μ.X. Eπιγραφικές μαρτυρίες αποκαλύπτουν τη λειτουργία πολιτικών θεσμών, όπως βουλής και δήμου, αλλά και τη συμμετοχή εκπροσώπων της πόλης σε πανελλήνιες θρησκευτικές εκδηλώσεις : επιγραφή από το ιερό του Aπόλλωνα στην Kλάρο της Λυκίας αναφέρεται στην αποστολή Πλωτεινοπολιτών "θεοπρόπων" στο Mικρασιατικό ιερό. Στην ίδια την Πλωτινόπολη επιγραφικώς μαρτυρημένες είναι οι λατρείες του Aπόλλωνα, του Hρακλή, του Aσκληπιού και του θεοποιημένου ποταμού Eβρου.

H αρχαιολογική έρευνα στην κορυφή του λόφου της Aγίας Πέτρας έχει εντοπίσει κατάλοιπα ποικίλων οικοδομημάτων, αρχιτεκτονικά μέλη και στοιχεία οχυρώσεων, και μνημειώδη λαξευτή κλίμακα που οδηγούσε σε πλινθόκτιστη δεξαμενή ύδρευσης επίσης διάφορα γλυπτά, των ρωμαϊκών κυρίως χρόνων.

Στην ανατολική πλαγια του λόφου ανακαλύφθηκε πλούσια κατοικία ή, πιθανότερα, συγκρότημα δημόσιων λουτρών των μέσων του 2ου αι. μ.X. με ωραία ψηφιδωτά δάπεδα.

Στα μέσα του 3ου αι. π.X. και για την προστασία της από τις επιδρομές των Γότθων, χρονολογείται πιθανότατα και η κατασκευή ισχυρού οχυρωματικού τείχους στην βόρεια πλευρά του λόφου, τμήμα του οποίου σώζεται σε ύψος 1,10 μ.