Άνω Σαγκρί

Το ιερό του Γύρουλα είναι χαρακτηριστικό της αρχαίας ζωής στην περιοχή. Ο επισκέπτης της Νάξου που έχει δει χαρακτηριστικές απόψεις της ζωής από την πόλη της Νάξου στο Επιτόπιο Μουσείο της Μητρόπολης και στο μεγάλο αστικό ιερό των Υρίων συμπληρώνει εδώ τη γνωριμία της αρχαίας κοινωνίας του νησιού με την περιήγηση σε ένα θρησκευτικό κέντρο αγροτών, που ζούσαν διεσπαρμένοι στην εξοχή, αλλά αποτελούσαν μια δυναμική κοινωνική ομάδα.

Η λατρεία στο Γύρουλα εμφανίζεται τον 8ο πΧ αιώνα, εποχή της σύνθεσης της πόλης - κράτους της Νάξου. Το ιερό γνωρίζει γρήγορα ακμή, η οποία τον 6ο πΧ αιώνα κορυφώνεται με την ανέγερση του μαρμάρινου ναού, ενός κτιρίου εξαιρετικής σημασίας για την ανάπτυξη της ιωνικής και γενικότερα της κλασικής ελληνικής αρχιτεκτονικής. Η περιοχή διατήρησε τη σημασία της και κατά τους χριστιανικούς χρόνους, οπότε ο αρχαίος ναός μετατράπηκε σε εκκλησία και στη νότια πλευρά του αναπτύχθηκε (6ος-8ος μΧ αιώνες) μικρή μοναστηριακή εγκατάσταση.

Η μουσειακή αυτή έκθεση αποτελεί συμπλήρωμα της εποπτικής διαμόρφωσης των αρχιτεκτονικών λειψάνων του ιερού, τα οποία διατηρήθηκαν επί τόπου ή επέστρεψαν σ' αυτόν με την αναστήλωση του ναού.

Εκτίθεται συλλογή από χαρακτηριστικά μαρμάρινα αφιερώματα στο ιερό, από τα οποία σώθηκαν δυστηχώς μόνο σπαράγματα σκορπισμένα σ' όλη την κοιλάδα. Ένα όρος, σημάδι των ορίων του ιερού κατά τους κλασικούς χρόνους.

Επίσης έχουν εκτεθεί αρχιτεκτονικά μέλη που ανήκαν σε μικρότερο οικοδόμημα που δεν έχει ταυτιστεί και εποπτικά ανασυντεθειμένα όσα αρχιτεκτονικά μέλη του ναού (κυρίως από υψηλότερα μέρη του) δεν ήταν επιτρεπτό να τοποθετηθούν στο αναστηλωμένο κτίριο. Σε προθήκη εκτίθενται τεμάχια από χάλκινα και πήλινα αφιερώματα στο ιερό.

Στην τετράγωνη αίθουσα δεξιά μπροστά σνασυντέθηκαν τα χαρακτηριστικότερα μαρμάρινα αρχιτεκτονικά στοιχεία του κτιρίου της χριστιανικής εκκλησίας.

Αρχαίος ελληνικός ναός αφιερωμένος στη θεά Δήμητρα. Χρονολογείται γύρω στο 520 π.Χ.