Νομός: Λασιθίου
Διεύθυνση: Sitia
Τηλέφωνο:
Επάνω Επισκοπή
Όμορφο μικρό χωριό σε καταπράσινη πλαγιά 12 χλμ. από τη Σητεία στο δρόμο προς Ιεράπετρα.Σχετικά νέος οικισμός, που πριν από την υπαγωγή του στο Δήμο Σητείας ανήκε στην Κοινότητα Τουρτούλων. Σε υψόμετρο 270 μέτρα και με λιγοστούς σήμερα κατοίκους έχει ωραίο κλίμα και θέα και βρίσκεται σε μικρή απόσταση από το χωριό Άγιος Γεώργιος. Ήταν έδρα του Λατίνου Επισκόπου Σητείας. Του χωριού δεσπόζει ο ιστορικός τρίκλιτος ναός της γεννήσεως της Θεοτόκου με εντοιχισμένο το έμβλημα του Λατίνου Επισκόπου Gaspar Viviarius. Στη θέση Τρυπητός ανασκάφηκε φυλάκιο - φρούριο των κλασσικών και Ελληνιστικών χρόνων που προφανώς ανήκε στην ισχυρή γειτονική αρχαία πόλη Πραισό.
Μέρη κοντινά με Επάνω Επισκοπή
Χωριό πλούσιο σε βλάστηση με πολλά νερά. Βρίσκεται στο 14ο χιλ. του δρόμου Σητείας - Ιεράπετρας. Η παλιά του ονομασία Τουρτούλοι οφείλεται πιθανόν στην Ενετική οικογένεια Turtullo. Η περιοχή έχει μεγάλο αρχαιολογικό ενδιαφέρον. Ανακαλύφθηκαν Μινωικά και Γεωμετρικά νεκροταφεία και Μινωική Έπαυλη με 30 δωμάτια πιθανόν διώροφη. Εκεί βρέθηκαν αγγεία διαφόρων τύπων, πήλινος ληνός, κεραμευτικός τροχός, λίθινα εργαλεία κ.α. Υπάρχουν ακόμη δύο σπήλαια. Το «Μικρό Κατωφύγι», χώρος αρχαίας κατοίκησης με μικρή αίθουσα και γαλαρία με πλούσιο διάκοσμο και λεκάνες νερού, και το «Μεγάλο Κατωφύγι» με δύο μεγάλες αίθουσες και μεγάλη λίμνη νερού. Οι Τουρτούλοι επί Τουρκοκρατίας ήταν έδρα του τύραννου Αφεντακάκη που εξόντωσε πολλούς Χριστιανούς. Οι Τουρτούλοι φημίζονται για την εύφορη γη τους, το πράσινο και την ωραία «φλέγα» τους που πρόσφατα διαμορφώθηκε και αναδείχθηκε. Είναι γενέτειρα του παραδοσιακού μουσικού και λαϊκού ξυλογλύπτη Μανόλη Περράκη.
Μικρό γραφικό Βυζαντινό εκκλησάκι
Μικρό βυζαντινό λουτρό διαστάσεων 7,60 Χ 3,00 μ., που μετασκευάστηκε σε ναό αφιερωμένο στον Άγιο Βασίλειο. Η ίδρυση και η λειτουργία του λουτρού συνδέονται προφανώς με την επισκοπική βασιλική του παρακείμενου οικισμού της Επάνω Επισκοπής. Το αναστηλωμένο λουτρό αν και δεν έχει τον πλούτο των κεραμοπλαστικών διακοσμήσεων που διατηρούν τα δύο άλλα λουτρά της περιοχής στην Επισκοπή Ιεράπετρας και την Κάτω Επισκοπή, η ανέγερσή του δεν πρέπει να απέχει χρονολογικά από αυτά.
http://lasithitour.bpis.teicrete.gr/
Το κεντρικό κλίτος είναι αφιερωμένο στο Γενέσιο της Θεοτόκου και τα πλαϊνά στον Άγιο Ιωάννη τον Πρόδρομο και στον Άγιο Γεώργιο.
Μεγάλη σε μέγεθος τρίκλιτη βασιλική μήκους 16,50 μ. κτισμένη σε θέση μεγαλύτερου παλαιοχριστιανικού ναού που έχει εντοπιστεί κατά τις εργασίες διάνοιξης παρακείμενων δρόμων. Η τυπολογία του ναού σε συνδυασμό με το όνομα του οικισμού αναμφίβολα θα πρέπει να συσχετισθούν με την παρουσία επισκόπου. Άλλωστε, ο ναός φέρει βενετσιάνικο οικόσημο και αναφέρεται ως θερινή έδρα του Λατίνου Επισκόπου επί Βενετοκρατίας. Με την μεσοβυζαντινή φάση του ναού ενδεχομένως συνδέεται και το αρκοσόλιο στο δυτικό πέρας του βόρειου τοίχου που θα πρέπει να συνδέεται με την ταφή εντός του ναού κάποιου σημαντικού προσώπου της εκκλησιαστικής ιεραρχίας. Σήμερα οι ανατολικές απολήξεις των δύο πλαγίων κλιτών είναι αφιερωμένες ως παρεκκλήσια στον Άγιο Γεώργιο και τον Άγιο Ιωάννη τον Πρόδρομο.
Παλιός νερόμυλος που τα τελευταία χρόνια ήταν ιδιοκτησία της οικογένειας Φυγετάκη και από αυτούς πήρε και το σημερινό όνομα. Πρόκειται για μεσαιωνικό μύλο. Ο Ξανθουδίδης αναφέρει ότι στο πηγάδι του Μύλου του Φυγέτο είδε επιγραφή που έγραφε « Οικοδομήθη ο υδρόμυλος ούτος δι’εξόδου και κόπου Γυεώργη Καρπαθήου του Δοξαρά επί Έτους 6979 μηνί Μαΐω» (1471 από Χριστού γεννήσεως).
Σήμερα το όλο σύμπλεγμα του μύλου είναι ερειπωμένο καλυμμένο από άγρια βλάστηση.
Τιμιος Σταυρος. Παλιος κοιμητηριακος ναος της Μαρωνιας. Η βαρια επεμβαση στηριξης που δεχθηκε πριν μερικες δεκαετιες, με ενισχυσεις απο μπετον, μειωσε την αυθεντικοτητα του. Ωστοσο υπαρχουν καποια στοιχεια - μαρτυρες της παλαιοτητας του. Ενα εντοιχισμενο γλυπτο με αδρη ολοσωμη μορφη στην κορυφη του ανατολικου αετωματος πανω απο την κογχη του ιερου, πρεπει να τοποθετηθηκε σε δευτερη χρηση στην αρχικη κτασκευη. Επισης το ιδιομορφο παραθυρο στη νοτια πλευρα, που παραπεμπει σε αναλογα στοιχεια της δυτικης αρχιτεκτονικης, δειχνει οτι ο ναος ειναι συγχρονος με τον Αγιο Αντωνιο Μαρωνειας.
Το παλαιό χαρκιδιό, εκθετήριο σήμερα, μετά την αναπαλαίωσή του παρουσιάζει έργα του λαϊκού καλλιτέχνη Μανώλη Θ. Περάκη-Χαρκιά. (1910-2006) Ο Χαρκιάς, αφού δάμασε το σίδερο ως χαλκιάς, (εντυπωσιακό το χειροποίητο καντάρι) έδωσε διέξοδο στις καλλιτεχνικές του ανησυχίες για 35 ολόκληρα χρόνια, από το 1971 μέχρι το θάνατό του, δουλεύοντας το ακατέργαστο ξύλο. Η μάνα φύση και η καλλιτεχνική έμπνευση του καλλιτέχνη δημιούργησαν ποικίλες μορφές από τη σφαίρα της πραγματικότητας αλλά και από την περιοχή της φαντασίας. Πρώτη ύλη το ακατέργαστο ξύλο από μουσμουλιά, μανταρινιά, πορτοκαλιά, ελιά, αχλαδιά κ.ά. Προσωπογραφίες (του Χριστού, της Παναγίας), προτομές πολιτικών (Ελευθερίου Βενιζέλου), χρηστικά αντικείμενα με διάκοσμο, μουσικά όργανα (λύρα, βιολί) με πλούσιο σκάλισμα, συμπλέγματα ζώων ακατάληπτα, πτηνά τερατώδη, ερπετά υπερφυσικά είναι τα πιο αγαπημένα θέματα του καλλιτέχνη. Όσα "βλέπει" με τη φαντασία του παίρνουν σάρκα και οστά με το σκάλισμα στο ξύλο. Σε κάθε περίπτωση κυριαρχεί η φυσικότητα, η απλότητα και η μοναδικότητα του δημιουργήματος. Η συνολική καλλιτεχνική δημιουργία του Χαρκιά είναι χειροποίητη βασισμένη στα παραδοσιακά εργαλεία: σκεπάρνι, σκαρπέλο, πριόνι, ξυλοφάς. (ξυλόλιμα) Όταν τα χέρια του καλλιτέχνη "μιλούν" , σε μας απομένει η σιωπή και η απόλαυση του έργου.
Οχυρωματικό κτίσμα κλασικής-ελληνιστικής περιόδου που βρίσκεται σε ύψωμα στη θέση Τρυπητός του χωριού Επάνω Επισκοπή (νομός Λασιθίου/επαρχία Σητείας). Η θέση «Τρυπητός» βρίσκεται σε απόσταση περίπου 1 χλμ. ανατολικά του χωριού Επάνω Επισκοπή (νομός Λασιθίου/επαρχία Σητείας) και πλησίον του ποταμού Παντέλη. Πιθανώς, πρόκειται για φρούριο που συνδεόταν με την αμυντική κάλυψη της επικράτειας της Πραισού.
Το κτίσμα
Διασώζεται τοίχος του κτηρίου σε ύψος 2,10 μ. και 24 μ. αντίστοιχα–, ο οποίος αποτελείται από μεγάλους πελεκητούς παραλληλεπίπεδους λίθους και είναι κατασκευασμένος κατά το ψευδοϊσόδομο σύστημα. Τα διάκενα μεταξύ των λίθων είναι φραγμένα με μικρότερες πέτρες. Ο Πλάτων σημειώνει ότι, κατά την επίσκεψή του, η βορειοδυτική γωνία του κτηρίου διασωζόταν σε αρκετά καλή κατάσταση, έτερη γωνία ήταν επιχωσμένη, ενώ τα εσωτερικά τοιχώματα ήταν ήδη κατεστραμμένα. Ο ίδιος χρονολογεί τα ευρεθέντα όστρακα κεραμικής και κατ’ επέκταση το κτίσμα στα κλασικά χρόνια, ενώ ο Παπαδάκης το τοποθετεί στα κλασική-ελληνιστική εποχή. Περίπου 80 μ. δυτικότερα του χώρου ο Πλάτων εντόπισε θραύσματα μεγάλης λεκάνης κυλινδρικού σχήματος, «ομοιαζούσης προς κιονόκρανον», η οποία θεωρεί ότι μεταφέρθηκε εκεί δευτερευόντως από το κτίσμα.
Ο Πλάτων ερμήνευσε το κτήριο ως οχυρωματικό, ερμηνεία που έχει καθιερωθεί καθώς ο Παπαδάκης το περιγράφει ως φρούριο-φυλάκιο. Το 1980 κηρύχθηκε ως αρχαιολογικός χώρος με τον χαρακτηρισμό «κλασσικό ελληνιστικό φρουριακό συγκρότημα». Εάν γίνει αποδεκτή αυτή η ερμηνεία, το κτίσμα θα πρέπει να ανήκε στην κατηγορία των φρουρίων με ορθογώνια ή τετράγωνη κάτοψη και να διέθετε στο εσωτερικό του περαιτέρω κτίσματα για τη φρουρά. Το σωζόμενο μήκος της πλευράς υποδεικνύει ότι το φρούριο ήταν μεγάλων διαστάσεων.
Σύμφωνα με την αρχαιολόγο Nadia Coutsinas που μελέτησε πρόσφατα τις οχυρώσεις της Κρήτης για την περίοδο που μας απασχολεί –στον κατάλογο των οποίων, ωστόσο, δεν συμπεριλαμβάνει το κτίσμα στον Τρυπητό– τα μεμονωμένα αυτά οχυρά ήλεγχαν την επικράτεια μιας μεγάλης πόλης. Κατά τον Παπαδάκη, στη συγκεκριμένη περίπτωση, αυτή δεν μπορεί να είναι άλλη από τη γειτονική Πραισό. Η τελευταία ανήκε κατά τα κλασικά-ελληνιστικά χρόνια στις ισχυρότερες κρητικές πόλεις και η επικράτειά της κατελάμβανε μεγάλο μέρος της περιοχής της Σητείας. Η Πραισός, πάντως, πέραν ίσως της περιοχής των Ακροπόλεων Α και Β, δεν διέθετε τείχη όπως, εξάλλου, και αρκετές άλλες σημαντικές πόλεις της Κρήτης. Το φρούριο του Τρυπητού, ελέγχοντας την κοιλάδα του ποταμού Παντέλη και το οδικό δίκτυο στα βορειοδυτικά όρια της Πραισού, πιθανώς εντασσόταν σε ένα ευρύτερο σύστημα αμυντικών δομών και παρατηρητηρίων της πόλης. Επιπλέον, η επιμελημένη τοιχοποιία του αντικατόπτριζε σε συμβολικό επίπεδο τον πλούτο και την ισχύ της πόλης που προστάτευε. Πάντως, σύμφωνα πάλι με την Coutsinas, τα μεμονωμένα εξωαστικά φρούρια στο εσωτερικό της Κρήτης είναι περιορισμένα, αν και σε αρκετές περιπτώσεις φαίνεται ότι συνδέονται με ατείχιστες πόλεις. Όπως και να έχει, θα χρειαστούν περαιτέρω έρευνες και τεκμηρίωση για την ένταξη του κτίσματος στον Τρυπητό στα ειδικότερα ιστορικά, χωρικά και αρχιτεκτονικά συγκείμενά του.