Παναγία Μυρτιανή

Ιερός Ναός Παναγίας Ελεούσας και Αγίου Χαραλάμπους (Παπαγιαννάδες)
 
Πρόκειται για συγκρότημα δύο ναών οι οποίοι έχουν ενωθεί μεταξύ τους. Αρχικά χτίστηκε ο Ναός της Παναγιάς και στη συνέχεια, στα νότια του, ενώθηκε με το ναό του Αγίου Χαραλάμπους. Στο ναό της Παναγίας σώζονται αξιόλογες τοιχογραφίες οι οποίες χρονολογούνται το 1363.

Πολιούχος του παραπάνω χωριού είναι η «Παναγία» που γιορτάζει στις 8 Σεπτεμβρίου. Ο ναός άρχισε να ξανακτίζεται μετά το 1916, αφού προηγουμένως είχε καταστραφεί από τους Τούρκους. Σύμφωνα με την παράδοση η θαυματουργή εικόνα της Παναγίας για να προφυλαχτεί από την οργή των Οθωμανών, μεταφέρθηκε στο χωριό Καρύδι. Λέγεται μάλιστα πως την ημέρα που έφυγε από το χωριό, μόνο συμφορές ακολούθησαν, οι οποίες σταμάτησαν μόνον όταν η εικόνα επέστρεψε. Πάντως, ακόμα και σήμερα δεν αμφισβητείται η θαυματουργικότητα της εικόνας, γι’ αυτό και πολλοί είναι οι πιστοί που προσέρχονται στη λειτουργία της από όλα τα γύρω χωριά.
Τέλος, στην άκρη του οικισμού, διακρίνει κανείς τα ερείπια μιας παλαιότερης εκκλησίας, που όπως λένε οι χωριανοί, ήταν εκείνη του Αγίου Πνεύματος. Σε ορισμένα μάλιστα σημεία, είναι ορατά κάποια μικρά κομμάτια από διάφορα χρώματα, που ίσως ήταν από τις τοιχογραφίες της εκκλησίας.
• Η εκκίνηση στην εκδήλωση «Πραισίων Δρόμεια» των παίδων – κορασίδων, γίνεται κάθε χρόνο τον Αύγουστο από τη Νέα Πραισό.
• Στις 8 Σεπτεμβρίου κάθε χρόνο, με πρωτοβουλία του συλλόγου και των χωριανών, γίνεται προσπάθεια αναβίωσης του πανηγυριού της Παναγίας των Βαβέλων.

Πηγές
• Σελίδα διαδικτύου Πολιτιστικού Συλλόγου Πραισού
• Έρευνες ετών από τον χωριανός μας Ερρίκο Σκουλούδη,
• Επιμέλεια κειμένου Παθιάκη Ελένη πτυχιούχος τμήματος φιλολογίας Παν. Κρήτης

Νέα Πραισός ή Βαβέλοι

Μετά τον Άγιο Σπυρίδωνα 2 χιλιόμετρα περίπου είναι το Ιστορικό χωριό Νέα Πραισός ή Βαβέλοι το όνομα του χωριού ¨ακούγεται¨ για πρώτη φορά γύρω στον 13ο- 14ο αιώνα στο κατάστιχο φέουδων της τούρμας Σητείας. Στη συνέχεια το συναντάμε με τη μορφή «Vavelus» το 1577, ως «Vavellus» το 1630, ως «Vaveluz» το 1671 και με τη μορφή «Vavélus» το 1834. Ωστόσο το 1955, το χωριό μετονομάστηκε σε «Νέα Πραισό», ένα όνομα τελείως διαφορετικό από τα προαναφερθέντα. Παρολαυτά η ετυμολογική ανάλυση του ονόματος μπορεί να δώσει περισσότερες πληροφορίες.
Έχει υποστηριχθεί ότι ίσως πρόκειται για παραφθαρμένο αραβικό ανθρωπονύμιο «Bab’ Ali» το οποίο διαμορφώθηκε έτσι κατά την β΄ βυζαντινή περίοδο μετά την αραβοκρατία. Στη περίπτωση αυτή ίσως να πρόκειται για οικισμό που ιδρύθηκε κατά τη περίοδο εκείνη. Ακόμα, το όνομα «Βαβέλοι» θεωρείται ότι προέρχεται από την αραβική λέξη «μπάμπ» που σημαίνει πύλη ή πέρασμα. Στο σημείο αυτό αξιόλογο χαρακτηρίζεται το ερώτημα, γιατί το σημερινό όνομα του χωριού «Βαβέλοι» να είναι στον πληθυντικό αριθμό. Τέλος μια ακόμα αναφορά του οικισμού με κάπως διαφορετική μορφή, «Βαβέλυμα» ή «Βαβελία» κάνει την παρουσία της στο Pape-Benseler
Όσον αφορά την κατοίκηση του, δεν διαθέτουμε συγκεκριμένα στοιχεία. Ωστόσο η στρατηγική του θέση , οι πηγές που διαθέτει αλλά και τα ευρήματα ρωμαϊκών τάφων γύρω από το χωριό, μας κάνουν να υποθέσουμε ότι κατοικούνταν από πολύ παλιά παρόλο που δεν γνωρίζουμε την τότε ονομασία του. Η αρχιτεκτονική ορισμένων οικιών, καθώς και τα ερείπια του Ενετικού πύργου κοντά στον πολιούχο ναό της Παναγίας, μας οδηγούν στην Ενετική εποχή.
Απογραφές:
• 1582 κάτοικοι 325
• 1671 κάτοικοι 104
• 1835 25 Οθωμανικές οικογένειες
• 1881 κάτοικοι 335
• 1920 κάτοικοι 125
• 1940 κάτοικοι 149
• 1981 κάτοικοι 76

Πηγές

• Ο Πολιτιστικός Σύλλογος, θέλοντας να τιμήσει τους χωριανούς μας που έπεσαν πολεμώντας για την πατρίδα, έφτιαξε ένα μνημείο πεσόντων στην πλατεία του χωριού, του οποίου τα αποκαλυπτήρια έγιναν τις 8 Σεπτεμβρίου 2013.

Στην είσοδο του οικισμού της Νέας Πραισού βρίσκεται η κύρια βρύση του χωριού, η οποία χρονολογείται γύρω στον 18ου αιώνα και η οποία διακοσμείται από τετράκτινα αστεροειδή. Επρόκειτο για μια Οθωμανική κρήνη με ολόκληρο δωμάτιο για δεξαμενή. Βρισκόταν πιο κάτω από το τζαμί του χωριού, που ήταν στο κέντρο του τότε οικισμού, στο μέρος όπου βρίσκεται σήμερα η πλατεία. Μετά την ανάπλαση της τελευταίας, η βρύση μεταφέρθηκε πιο ψηλά, στο σημείο που είναι τώρα. Κάποιοι κάτοικοι χρησιμοποίησαν τα πελέκια της για να κάνουν ξερολιθιές για τα χωράφια τους, που βρίσκονταν στη γύρω περιοχή. Τα κομμάτια που έλειπαν, δε βρέθηκαν παρά μόνο δύο. Τέλος το νερό που τρέχει από αυτή είναι πόσιμο.

Πηγές
• Σελίδα διαδικτύου Πολιτιστικού Συλλόγου Πραισού
• Έρευνες ετών από τον χωριανός μας Ερρίκο Σκουλούδη,
• Επιμέλεια κειμένου Παθιάκη Ελένη πτυχιούχος τμήματος φιλολογίας Παν. Κρήτης