Κόλπος Μεραμβέλου

Μεταλλουργικό εργαστήριο πρώιμης μινωικής περιόδου στη θέση Χρυσοκάμινο

Η Μινωική αγροικία στο Χρυσοκάμινο-Χωματά

Η Μινωική αγροικία στο νότιο πέρας του λόφου Χωματά, κατοικήθηκε αρχικά κατά την Ύστερη Μινωική ΙΒ περίοδο και έπειτα ξαναχτίστηκε και επεκτάθηκε στην Ύστερη Μινωική ΙΙΙΑ-ΙΙΙΒ περίοδο (περ. 1500-1300 πΧ). Το αρχικό κτήριο αποτελούνταν από 5 δωμάτια. Κατά την ύστερη φάση της, η οικία αποτελούνταν από 15 δωμάτια και μια μεγάλη, ανοικτή αυλή. Τα ευρήματα από το κτήριο υποδεικνύουν τη χρήση της οικίας για τις καθημερινές , οικιακές αλλά και για τις αγροτικές και κτηνοτροφικές δραστηριότητες καθώς και για την επεξεργασία τροφίμων. Επιπλέον βρέθηκαν αντικείμενα που υποδηλώνουν τη χρήση της αγροικίας για υφαντικές και τελετουργικές δραστηριότητες. Σε ένα από τα δωμάτια, το οποίο χρονολογείται στην ύστερη φάση της οικίας, βρέθηκαν ένα κωνικό κκύπελο, μια κουτάλα, ένα κέλυφος τρίτωνος και δύο ζεύγη κεράτων αίγας τοποθετημένα σε μια ρωγμή πάνω στην υπερυψωμένη επιφάνεια ενός βράχου, γεγονός που υποδηλωνει την ύπαρξη ενός μικρού, οικιακού βωμού. Η οικία στο Χωματά, η οποία ανασκάφτηκε το 1996 και το 1997, είναι από τα πολλά Μινωικά αγροκτήματα και αγροτικές οικίες που υπήρχαν κάποτε στην πεδιάδα του Κάμπου στο Καβούσι. Το συγκεκριμένο κτήριο, μας παρέχει πλούσιες πληροφορίες κια την καθημερινή ζωή των κατοίκων μιας αγροικίας κατά την Ύστερη Εποχή του Χαλκού, όπως επίσης και σημαντικά στοιχεία σχετικά με την αγροτική οικονομία της Μινωικής Κρήτης.

Ελούντα, Ανάληψη στη χερσόνησο της Κολοκύθας
Στην ανατολική πλευρά της σημερινής διώρυγας, στη χερσόνησο της Κολοκύθας, σώζεται ναός της Βενετοκρατίας αφιερωμένος στην Ανάληψη. Το μνημείο βρίσκεται δίπλα στη θάλασσα, εντός περιτοιχισμένου περιβόλου, μέσα στον οποίο εντοπίζονται τα ίχνη των θεμελίων κάποιων κτισμάτων, καθώς και άνοιγμα το οποίο μπορεί να ανήκει σε ένα πηγάδι ή μία δεξαμενή.
Ο ιδιαίτερα επιμήκης ναός έχει προφανώς πολλές οικοδομικές φάσεις, κατά τις οποίες έχουν προστεθεί ή επισκευαστεί διάφορα τμήματα. Οι ημικυκλικοί θόλοι που καλύπτουν το μνημείο διαμορφώνουν εξωτερικά δύο διαφορετικά επίπεδα στέγασης. Ο αρχικός πυρήνας του μνημείου δεν είναι δυνατό να διαγνωστεί εξαιτίας των επιχρισμάτων. Η είσοδος στο ναό γίνεται από τη νότια όψη του και το θύρωμα φέρει ημικυκλικό ανακουφιστικό τόξο. Το δίλοβο αγιοθύριδο στην κόγχη του ιερού είναι κατασκευασμένο από μονολιθική πλάκα, ενώ ψηλά στο δυτικό τοίχο ανοίγεται μικρός στρογγυλός φεγγίτης.
Τα έτη 1607, 1618, 1625 και 1651 ο ναός στον ισθμό της Ελούντας αποτυπώνεται σε βενετσιάνικους χάρτες και σχέδια.

Στα 1971 η Αρχαιολογική Υπηρεσία, μετά από ανασκαφές στο χερσαίο χώρο ΝΑ της χερσονήσου Σπιναλόγκας, απέναντι από τη βραχονησίδα της Κολοκύθας, και δίπλα ακριβώς στη θάλασσα, έφερε στο φως παλαιοχριστιανική βασιλική, μεγαλοπρεπή σε λαμπρότητα και πλούτο του διακόσμου, η οποία παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον.

Τα νησάκια Αγίων Πάντων και Φάρου, είναι ένα παράδειγμα στην Φυσική Ιστορία καθώς ενώ απέχουν ελάχιστα μέτρα το ένα από το άλλο τα είδη της πανίδας και χλωρίδας που φιλοξενούν έχουν εξελιχθεί διαφορετικά Στο νησί των Αγίων Πάντων έχουν μεταφερθεί από τα μέσα του προηγούμενου αιώνα κρητικοί αίγαγροι, τα Κρι Κρι, προκειμένου να διατηρηθεί καθαρό το είδος.

Η Ολούς υπήρξε μια από τις σημαντικότερες εκατό πόλεις της αρχαίας Κρήτης, με πληθυσμό άνω των 30.000 ψυχών. Το διοικητικό σύστημα της Ολούντος ήταν η ευνομία, ένα είδος δημοκρατίας. Στην Ολούντα λατρευόταν ο Ταλλαίος Δίας, ο Απόλλωνας και η Βριτόμαρτις με ναό αφιερωμένο σ΄ αυτήν. Είχε δικά της νομίσματα. Ο Σβορώνος αναφέρει 11 διαφορετικούς τύπους. Στα περισσότερα παριστάνεται στη μία πλευρά η Άρτεμις Βριτόμαρτις, και από την άλλη ο Ζευς αετοφόρος, ή δελφίνι ή άστρο. Η ακμή της Ολούντας συνεχίστηκε και κατά την πρώτη Βυζαντινή περίοδο. Το μαρτυρούν η Βασιλική του Πόρου με το θαυμάσιο μωσαϊκό, επισκέψιμο σήμερα και η Βασιλική της Κολοκύθας με τα εξαίσια λευκά μάρμαρα.

3. Ένα από τα αρχαιότερα και ωραιότερα βυζαντινά μνημεία της περιοχής του Μιραμπέλλου, η παλαιοχριστιανική βασιλική που ανασκάφτηκε στα 1937 και 1960 αντίστοιχα. Πρόκειται για ερείπια βέβαια (φαίνονται μόνο τα θεμέλια) ενός μεγάλου ναού σε ρυθμό τρίκλιτης βασιλικής, του οποίου διακρίνεται το σχήμα και σώζεται μόνο ένα μέρος από το θαυμάσιο ψηφιδωτό δάπεδο με διάφορες επιγραφές δωρητών και απαράμιλλου κάλλους γεωμετρικά σχήματα, που θα τα ζήλευε σήμερα κι ο καλύτερος καλλιτέχνης.

Ελούντα, Άγιος Νικόλαος στα Μπουρούνια του Αγίου Φωκά
Στην ανατολική πλευρά της χερσονήσου της Κολοκύθας στην Ελούντα, στο λαιμό του δίδυμου ακρωτηρίου «Μπουρούνια του Αγίου Φωκά» σώζονταν ερείπια ναού, ο οποίος αποκαταστάθηκε από τη 13η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων και αφιερώθηκε στον Άγιο Φωκά. Στη βενετοκρατούμενη Κρήτη ο μηχανικός Monnani σε σχέδιο του 1631 σημειώνει στη θέση αυτή ναΐσκο με το όνομα Άγιος Νικόλαος.

Σπήλαιο με σταλακτίτες και σταλαγμίτες

Οι ρωμαϊκές αποθήκες στην παραλία του Θόλου στο Καβούσι

Συστηματική επιφανειακή έρευνα έδειξε ότι η «αποθήκη» του Θόλου πιθανόν αποτελούσε τη σιταποθήκη από την οποία η Ρώμη εφοδιαζόταν τις προμήθειες τροφίμων. Το λιμάνι του Θόλου συγκέντρωσε έντονη ανθρώπινη δραστηριότητα σε περιόδους επαφών με εξωτερικές αγορές, κατά τη διάρκεια της Νεοανακτορικής(MMIII-YMI)  και Ρωμαικής περιόδου(1ος αιώνας π. Χ. έως 6ος αιώνας μ. Χ.). Ειδικότερα η θέση Θόλος  κατείχε σημαντικό ρόλο στο ευρύτερο ενδο-μεσογειακό εμπόριο του 1ου και 2ου αιώνα μ.Χ. Ο αποθηκευτικός χώρος, σημαντικού μεγέθους και μεγαλοπρεπούς κατασκευής, διαστάσεων 55.70 μ. στον άξονα Β-Ν και  9,60 μ. στον άξονα Α-Δ, και το λιμάνι στον κόλπο, λειτουργούσαν ως ένα σημαντικό μεταγωγικό σημείο για τα πλοία που εκτελούσαν τη μεταφορά σιτηρών μεταξύ Αλεξάνδρειας και Ρώμης.

Οι αποθήκες ανατινάχτηκαν από τους Γερμανούς την Κατοχή για να μην χρησιμοποιηθούν από τους Συμμάχους.

Νησίδα ΒΔ του Μόχλου επισκέψιμη με πλοιάριο από το Μόχλο και τον Αγιο Νικόλαο. 'Ήταν μεγάλο Μινωικό κέντρο λιμάνι. Ο οικισμός αμφιθεατρικά χτισμένος σε πλαγιά μικρού ακρωτηρίου αποτελείτο από κατοικίες εμπόρων, ναυτικών, βιοτεχνών και ψαράδων. Σε όλα σχεδόν τα σπίτια υπήρχε εστία σε μια γωνιά. Ξεχωρίζουν μερικά μεγάλα σπίτια, ένα με οικιακό ιερό, ένα άλλο μοιάζει με νεώριο και ένα τρίτο ήταν στολισμένο με εξαιρετικής τέχνης τοιχογραφίες όμοιες και εφάμιλλες εκείνων της Κνωσού. Εικονίζονται δύο γυναικείες μορφές γυμνόστηθες, με φανταχτερά φορέματα, καθισμένες σε βράχο κοντά στην ακροθαλασσιά. Ανακαλύφθηκε πλήθος ευρημάτων από τα καλύτερα του είδους στη Μινωική Κρήτη ιδίως τα αγγεία. Τα ευρήματα της Ψύρας, κεραμικά και αγγεία θεωρούνται από τα καλύτερα της Μινωικής περιόδου και εκτίθενται στο αρχαιολογικό μουσείο του Ηρακλείου. Ο οικισμός καταστράφηκε 2 φορές από σεισμό και την έκρηξη του ηφαιστείου της Σαντορίνης. Η Ψύρα ξανά κατοικήθηκε τα Ρωμαϊκά χρόνια. Οι ανασκαφές συνεχίζονται από την Αμερικανική Αρχαιολογική Σχολή.

Οι ανεμόμυλοι στην Κρήτη κτίζονταν στα "μυλοτόπια" δηλαδή σε μέρη προσήνεμα όπου επικρατούν ισχυροί άνεμοι. Οι προς ανατολάς περιοχές της Κρήτης, χαρακτηρίζονται από τη ξηρασία και τους ισχυρούς ανέμους ενώ από δυσμάς από τις ισχυρές βροχοπτώσεις. Για το λόγο αυτό οι περισσότεροι ανεμόμυλοι έχουν κατασκευασθεί στο νομό Λασιθίου, λιγότεροι στο νομό Ηρακλείου και στο νομό Ρεθύμνου ενώ ελάχιστοι υπάρχουν στο νομό Χανίων, όπου αντίθετα αφθονούν οι νερόμυλοι.

Στη θέση "Κανάλι" της Ελούντας σώζονται τρεις ανεμόμυλοι με κάτοψη σε σχήμα κύκλου, ανήκουν δηλαδή στον τύπο "στρογγυλός" ή "ξετροχάρης". Ο μύλος κτίσθηκε στις αρχές του αιώνα. Η δόμηση της τοιχοποιίας είναι αρκετά επιμελημένη και έχει πραγματοποιηθεί με ντόπιους ημιλαξευτούς λίθους. Η εξωτερική διάμετρος του μύλου είναι 5 μ. και το πάχος της τοιχοποιίας είναι 0,80 μ. Η αρχική στέγη του μύλου έχει αντικατασταθεί με κατασκευή από λαμαρίνα όπως έγινε στους περισσότερους μύλους αυτού του τύπου. Αυτή η μεταλλική στέγη, η "κουκούλα" του μύλου, με κατάλληλο μηχανισμό μπορεί να γυρίζει ανάλογα με την κατεύθυνση του ανέμου. Η θύρα εισόδου στον μύλο έιναι ξύλινη, καρφωτή.Ο μύλος ιδιοκτησίας Αντώνη Καψωριτάκη που βρίσκεται στη θέση "Κανάλι" της κοινότητας Ελούντας, επαρχίας Μεραμπέλου νομού Λασιθίου, χαρακτηρίστηκε ως ιστορικό διατηρητέο μνημείο γιατί αποτελεί πολύ ενδιαφέρον ειδικό κτίσμα στο οποίο συνδυάζονται οι αυστηρές μορφολογικές λεύσεις που επιβάλει μια συγκεκριμένη τεχνολογία και η θαυμάσια αισθητική αντίληψη του λαϊκού τεχνίτη. Ο μύλος είναι άρρηκτα δεμένος με την ιστορία του τόπου και τις ιστορικές μνήμες των κατοίκων. Σημειώνουμε ότι ο μύλος ιδιοκτησίας Αντώνη Καψωριτάκη μαζί με τους άλλους δύο μύλους που βρίσκονται πλησίον, αποτελούν ένα ιδιαίτερα σημαντικό αρχιτεκτονικά κτηριακό σύνολο.

Στην κορυφή του λόφου Λούτρα, η θέα είναι εντυπωσιακή, με πολύ όμορφες εικόνες να ξεδιπλώνονται όπου κι αν στρέψειςτο βλέμμα σου.Η Ελούντα,,ο Κόρφος, η υπόλοιπη χερσόνησος της Κολοκύθας μέχρι την Σπιναλόγκα, τα εντυπωσιακά φωταγογημένα ξενοδοχεία, τα Στειακά βουνά με τις πορτοκαλοκίτρινες αποχρώσεις.

Βοτσαλωτή παραλία με αμέτρητα αλμυρίκια δίπλα στο κύμα. Αποτελεί ευκαιρία εξόρμησης στις βόρειες ακτές της Ιεράπετρας

H νήσος Κολοκύθα βρίσκεται στον κόλπο του Μιραμπέλου απέναντι από το θέρετρο της Ελούντας. Στην ουσία πρόκειται για μία χερσόνησο που ενώνεται με μία πολύ λεπτή λωρίδα γης με την Ελούντα η οποία διακόπτεται από τον μικρό ισθμό του Πόρου.

Το νησί έχει μήκος 5,2 χιλιόμετρα και πλάτος 2,2 χιλιόμετρα. Στην αρχαιότητα εδώ βρισκόταν η αρχαία πόλη της Ολούς και η νήσος ονομαζόταν Καλύδων. Αργότερα κατά την ενετοκρατία στην περιοχή βρισκόταν οι αλυκές των Βενετών, οι οποίοι μάλιστα δημιούργησαν και το νησί της Σπιναλόγκας, το οποίο πριν αποτελούσε συνέχεια της Κολοκύθας, και πάνω του έκτισαν οχυρό για την προστασία του κόλπου.

Ο ισθμός του Πόρου κατασκευάστηκε το 1897 από τους Γάλλους συμμάχους για την ένωση της λιμνοθάλασσας της Ελούντας με τον κόλπο του Μιραμπέλου. Τον ισθμό διασχίζει μία πέτρινη τοξωτή γέφυρα. Πολύ κοντά στη γέφυρα υπάρχουν πέτρινοι ανεμόμυλοι που δημιουργούν ένα μοναδικό σκηνικό με το τοπίο της γύρω περιοχής.

Το νησί αποτελεί καταφύγιο και τόπο αναπαραγωγής για απειλούμενα είδη όπως ο µαυροπετρίτης, ο αιγαιόγλαρος, η θαλάσσια χελώνα καρέτα καρέτα και άλλα.

Το νησί είναι γεμάτο θάμνους και φρύγανα και αποτελεί ιδανικό μέρος για περίπατο στα μονοπάτια του, ανάμεσα στους εγκαταλελειμμένους αγρούς και τα ερείπια παλαιότερων εποχών. Ακόμα αξίζει να επισκεφθείτε τις μικρές πανέμορφες παραλίες του και τον μικρό ναό του Αγίου Λουκά και την βυζαντινή εκκλησία του Αγίου Φωκά.