Δρήρος

Η Σπιναλόγκα είναι ένα μικρό νησί το οποίο κλείνει από τα βόρεια τον κόλπο της Ελούντας στην Επαρχία Μεραμπέλλου του νομού Λασιθίου Κρήτης. Το αρχαίο του όνομα ήταν Καλυδών, αλλά μετά την κατάληψη του από τους Ενετούς ονομάστηκε στα λατινικά "spina lunga" (προφορά: σπίνα λούνγκα), που σημαίνει «μακρύ αγκάθι». Από αυτή την ονομασία και με παράφραση το νησάκι πήρε την σημερινή του ονομασία. Οχυρώθηκε άριστα από τους Ενετούς τόσο από κατασκευαστικής και αρχιτεκτονικής άποψης όσο και από απόψεως αισθητικής του όλου τοπίου που και σήμερα ακόμη διατηρεί την ομορφιά του.


Ιστορία
Ο Ενετός χαρτογράφος Βιντσέντσο Κορονέλλι υποστηρίζει πως η Σπιναλόγκα δεν ήταν πάντα νησί, αλλά ήταν φυσικά ενωμένη με την γειτονική χερσόνησο Κολοκύθα. Αναφέρει πως το 1526, οι Ενετοί κατέστρεψαν μέρος της χερσονήσου και δημιούργησαν το νησί. Λόγω της τοποθεσίας του το νησί ήταν ήδη οχυρωμένο από την αρχαιότητα προκειμένου να προστατευθεί η είσοδος στο λιμάνι της αρχαίας πόλης Όλους. Η ονομασία της πόλης αυτής συνδέεται με τη δεύτερη εκδοχή προέλευσης της ονομασίας "Σπιναλόγκα", που, σύμφωνα με την εκδοχή αυτή, προέκυψε γύρω στο 13ο αιώνα με νονούς τους Ενετούς κατακτητές, οι οποίοι, αφού δεν είχαν εξοικείωση με την ελληνική γλώσσα, παρέφθειραν (παράφρασαν) το τοπωνύμιο «στην Ολούντα» σε Σπιναλόντε αρχικά (13ος αιώνας) και αργότερα σε Σπιναλόγκα. Όχι τυχαία βέβαια, γιατί το Σπιναλόγκα τους ήταν ήδη γνωστό από μία νησίδα στη Βενετία, τη σημερινή Τζιουντέκα (Εβραϊκή).

Αραβικές επιδρομές
Η Όλους, και γενικότερα η ευρύτερη περιοχή, ερημώθηκαν το 7ο αιώνα λόγω των αραβικών επιδρομών στην Μεσόγειο. Η Όλους παρέμεινε εγκαταλελειμμένη μέχρι τα μέσα του 15ου αιώνα όταν οι Ενετοί εκμεταλλεύτηκαν την περιοχή για την συγκέντρωση αλατιού από τα αλμυρά νερά του κόλπου. Συνεπώς, η περιοχή απέκτησε σημαντική αξία ως εμπορικό κέντρο και συστηματικά κατοικήθηκε ξανά. Αυτό το γεγονός, καθώς και η άλωση της Κωνσταντινούπολης το 1453, οδήγησαν τους Ενετούς στην οχύρωση του νησιού.

Ενετικό οχυρό & Τουρκοκρατία
Άρχισε να οχυρώνεται το 1574 όταν οι Τούρκοι είχαν καταλάβει την Κύπρο και οι Ενετοί καταλάβαιναν ότι σε λίγο θα ερχόταν και η σειρά της Κρήτης. Με την οχύρωση του νησιού αυτού οι Ενετοί ήθελαν αφενός να διαφυλάξουν στον κόλπο της Ελούντας τα πλοία τους από τους πειρατές και από τον τουρκικό στόλο, αλλά και να εξασφαλίσουν τις αλυκές της Ελούντας από όπου θα έπαιρναν το αλάτι για την Μεσευρώπη αφού είχαν στερηθεί των παρομοίων της Κύπρου.
Μετά την κατάληψη της Κρήτης το 1649 από τους Τούρκους η Σπιναλόγκα έμεινε ακόμη στα χέρια των Ενετών άλλα 65 χρόνια μέχρι το 1715, οπότε περιήλθε εκ νέου στους Οθωμανούς. Αυτό οφείλεται στην άρτια οχύρωση της. Όπως πληροφόρησε τον Βενετό Δόγη ο Γενικός Προνοητής Δολφίν στις 26 Νοεμβρίου του έτους αυτού, τόσο οι Προνοητές της Σούδας Αλβίζε Μάνιο και Πάολο Πασκουάλι όσο και ο Προνοητής της Σπιναλόγκας Φραγκίσκος Γιουστινιάν έκαναν το καθήκον τους, αλλά δεν μπόρεσαν να προβάλουν ισχυρή αντίσταση. Όλο αυτό το διάστημα των 65 χρόνων εκεί έβρισκαν καταφύγιο οι "Χαΐνηδες" οι επαναστάτες Κρητικοί που μην αντέχοντας τους σκοτωμούς, τις δολοφονίες, τους απαγχονισμούς, τι λεηλασίες, τους εξανδραποδισμούς που από την πρώτη μέρα εφάρμοσαν οι νέοι κατακτητές Τούρκοι στο νησί, ανέβηκαν στο βουνό και άρχισε αμέσως το αντάρτικο με τις συνεχείς επαναστάσεις μέχρι το 1898 που έφυγε και ο τελευταίος Τούρκος από την Κρήτη.

Λεπροκομείο
Το 1905 χρησιμοποιήθηκε ως Λεπροκομείο όπου οδηγήθηκαν όλοι οι λεπροί της Κρήτης, οι οποίοι πρώτα βρίσκονταν απομονωμένοι στη «Μεσκινιά», έξω από το Ηράκλειο και θεωρούνταν εστία μολύνσεως και για τον υπόλοιπο λαό.
Κατά την περίοδο της Ιταλογερμανικής κατοχής οι κατακτητές δεν τολμούσαν να αφήσουν ελεύθερους τους λεπρούς και ήταν αναγκασμένοι να τους τροφοδοτούν οι ίδιοι, δεδομένου ότι το απέναντι χωριό Πλάκα το είχαν εκκενώσει και είχαν διώξει τους κατοίκους σε άλλα χωριά, όλη δε την παράλια περιοχή την είχαν οχυρώσει με πολυβολεία, υπόγειες στοές, ναρκοπέδια γιατί φοβούνταν απόβαση των Άγγλων σ' εκείνο το μέρος. Ούτε ποτέ μπήκε στο νησάκι Ιταλός ή Γερμανός και γι' αυτό λειτουργούσαν παράνομα ραδιόφωνα και ο γιατρός Διευθυντής Γραμματικάκης αντέγραφε τις ειδήσεις του Λονδίνου και του Καΐρου και τις μοίραζε ως δελτία ειδήσεων στους κατοίκους.
Τελικά το 1957 έκλεισε ιαθέντων των λεπρών με τη χρήση αντιβιοτικών φαρμάκων.

Σύγχρονη εποχή
Μετά το 1957 για αρκετές δεκαετίες έμεινε αναξιοποίητη και μετά το ενδιαφέρον των πολυάριθμων τουριστών άρχισε να γίνεται συστηματική αναστήλωση και επισκευή των παλαιών κτισμάτων, των οχυρωματικών ενετικών τειχών, των παλαιών οικιών, των δρόμων κλπ.
Χιλιάδες επισκέπτες επισκέπτονται κάθε χρόνο το πανέμορφο αυτό νησάκι με καραβάκια που ξεκινούν κάθε μία ώρα από τον Άγιο Νικόλαο, την Ελούντα και την Πλάκα που βρίσκεται ακριβώς απέναντι στην στεριά και απέχει περίπου 800 μέτρα.

Σπιναλόγκα, Άγιος Νικόλαος
Ο ναός του Αγίου Νικολάου στο νησάκι της Σπιναλόγκας είναι προγενέστερος του φρουρίου και σήμερα σχεδόν γκρεμισμένος. Ήταν χτισμένος στη δυτική πλαγιά της νησίδας και η ανατολική του πλευρά βυθίζεται στο βράχο. Σήμερα σώζονται τμήματα από δύο καμαροσκέπαστα, με λίθινους θόλους, κλίτη, από τα οποία το βόρειο είναι πολύ μικρότερο σε πλάτος και ύψος από το νότιο. Στο βάθος κάθε κλίτους υπάρχει μία μικρών διαστάσεων υπόγεια ημικυκλική αψίδα και διακρίνονται ίχνη τοιχογραφιών. Το πιθανότερο είναι ο ναός να ήταν κάποτε τρίκλιτος. Με βάση τις τοιχογραφίες ο ναός χρονολογείται στο 14ο αιώνα. Ο ναός αυτός ήταν ορθόδοξος αλλά, όταν η Σπιναλόγκα μετατράπηκε σε φρούριο, αποτέλεσε το πρώτο κοινό ιερό, για καθολικούς και ορθοδόξους. Μετά την ανέγερση του λατινικού ναού της Αγίας Βαρβάρας, ο Άγιος Νικόλαος αποδόθηκε στους λίγους ορθόδοξους κατοίκους του νησιού.

Ο ναός της Αγίας Μαρίνας, που εορτάζει στις 17 Ιουλίου, είναι σήμερα ο ενοριακός και ταυτόχρονα ο κοιμητηριακός ναός του παραλιακού οικισμού Πλάκα, απέναντι από το νησάκι της Σπιναλόγκας. Εντός του περιφραγμένου περιβόλου, νότια και δυτικά του ναού, εκτείνεται το σημερινό νεκροταφείο. Βόρεια του μνημείου υπάρχει ένα μικρό αλσύλλιο, ενώ στα ανατολικά του μία υπόγεια δεξαμενή. Η θέση έχει οπτική επαφή με τη Σπιναλόγκα και όλη τη δυτική πλευρά της χερσονήσου της Κολοκύθας.
Ο αρχικός πυρήνας του κτίσματος, που πιθανόν οικοδομήθηκε στα χρόνια της Βενετοκρατίας, είναι ένας μικρός μονόχωρος καμαροσκέπαστος ναός. Το 1908 προστέθηκε στα δυτικά του ένας μεγάλος νάρθηκας, προφανώς για να καλύψει τις ανάγκες του εκκλησιάσματος του ανεπτυγμένου πλέον οικισμού της Πλάκας. Από τις διάφορες επεμβάσεις και ανακαινίσεις που έχει υποστεί το μνημείο δεν είναι δυνατό να διαγνωστούν περαιτέρω μορφολογικά στοιχεία του αρχικού ναού.
Ο ναός της Αγίας Μαρίνας αποτυπώνεται τα έτη 1601, 1618, 1631 και 1651 σε χάρτες και σχέδια της Βενετοκρατίας.

Πλάκα
Ένα παραδοσιακό ψαροχώρι που διαθέτει αλιευτικό καταφύγιο και πεντακάθαρες παραλίες με βότσαλο. Βρίσκεται απέναντι από τη Σπιναλόγκα στη δυτική ακτή της λιμνοθάλασσας της Ελούντας. Σήμερα εξελίσσεται σε ένα κοσμοπολίτικο θέρετρο με αξιόλογες τουριστικές μονάδες, όμορφα καταστήματα και γραφικές ταβέρνες.

Ελούντα, Παναγία στην χερσόνησο της Κολοκύθας
Σπηλαιώδης ναΐσκος, αφιερωμένος στην Παναγία, βρίσκεται στους πρόποδες του λόφου απέναντι από τη νησίδα του φρουρίου της Σπιναλόγκας, στη χερσόνησο της Κολοκύθας. Σύμφωνα με βενετσιάνικο χάρτη του 1580 όπου αποτυπώνεται ο ναός, ο λόφος με υψόμετρο 100 μέτρα ονομάζεται ύψωμα Maddalena

Ελούντα, Αγία Παρασκευή στο Τσιφλίκι
Η Αγία Παρασκευή, που εορτάζει στις 26 Ιουλίου, βρίσκεται μέσα σε ένα αλσύλλιο πεύκων και περιβάλλεται από ελαιώνες, στην περιοχή Σκάλα, κοντά στο συνοικισμό Τσιφλίκι της Ελούντας. Η θέση, μερικές δεκάδες μέτρα από τη θάλασσα, έχει οπτική επαφή με τη δυτική πλευρά της χερσονήσου της Κολοκύθας.
Ο ναός είναι μονόχωρος καμαροσκέπαστος, έχει σχετικά περιορισμένες διαστάσεις και είσοδο, με απλό ημικυκλικό ανακουφιστικό τόξο, στη νότια όψη. Από την παρούσα μορφή του μνημείου είναι εμφανές ότι έχει υποστεί πολλές επεμβάσεις στο πέρασμα των αιώνων. Στον περίβολό του εντοπίζονται δύο κλειστές κτιστές υδατοδεξαμενές.
Ο ναός της Αγίας Παρασκευής αποτυπώνεται τα έτη 1613, 1614, 1618 και 1631 σε χάρτες και σχέδια της Βενετοκρατίας.